‘
«Ոսկե Ծիրան» 11-րդ միջազգային կինոփառատոնի շրջանակներում տեղի ունեցավ հանրաճանաչ վրացի կինոռեժիսոր Oթար Իոսելիանիի ֆիլմերի հետահայաց ցուցադրությունը՝ նվիրված մեծ ռեժիսորի ծննդյան 80-ամյա հոբելյանին: Փառատոնային՝ «Հարգանքի տուրք» ծրագրում ցուցադրվեցին ռեժիսորի վրացական շրջանի ֆիլմերը և Ֆրանսիայում նկարահանած «Շանտրանա» կինոնկարը:
Առաջին ցուցադրումից առաջ, կինոռեժիսորին շնորհվեց փառատոնի գլխավոր՝ «Փարաջանովյան թալեր» մրցանակը: Թարգմանաբար ներկայացնում ենք NovostiNK.ru ինտերնետային կայքում տեղադրված ճանաչված ռեժիսորի հարցազրույցը:
— Եթե անկեղծ լինեմ, բացարձակապես անտարբեր եմ բոլոր տեսակի մրցանակների ու պարգևների հանդեպ, բայց մրցանակը, որ կրում է իմ ընկերոջ անունը, չի կարող ինձ անտարբեր թողնել…
Մեր մասանգիտության մեջ նրանք, ովքեր փողի հետևից են վազում, կինո ստեղծել չեն կարող: Մի գաղտնիք կա՝ պետք է յուրաքանչյուր ֆիլմ նկարահանես այնպես, ասես դա վերջինը լինի: Հենց դա էլ խորհորդ եմ տալիս երիտասարդներին: Չի կարելի մտածել, որ դու այսоր ինչ որ վատ ու անորակ բան ես ստեղծել, իսկ հետո կստեղծես հիանալի մի գործ: Այդպես չի լինում: Թեև կա մի բացառություն. Իր ստեղծագործական ճանապարհի սկզբին Փարաջանովը, գտնվելով խորհրդային իշխանության ազդեցության ներքո, նկարահանել է ոչ այնքան հաջող կինոնկարներ: Իսկ հետո Աստված նրան ոգեշնչեց և նա ստեղծեց «Մոռացված նախնիների ստվերը»: Հենց այդտեղից էլ սկսվեց մեր բարեկամությունը և ծնվեց իմ մեծ հարգանքը նրա հանդեպ: Ընդհանրապես, երբ հանդիպում են երկու ստեղծագործողներ, նրանք սկզբից երկար փորձում են ճանաչել միմյանց, հետո միայն որոշում՝ շփվել միմյանց հետ, թե ոչ: Կարևոր պայմանն այն է, որ նա հիմար, պարծենկոտ չլինի և լինի պարկեշտ մարդ: Այդպես ես ծանոթացա նաև Բրոդսկու հետ: Նա երիտասարդ խիստ մարդ էր թվում, բայց երբ բացվում ու անկեղծանում էր, դառնում էր նորմալ պիտերյան խուլիգան: Փարաջանովն էլ ուներ իր տարоրինակությունները…
Ես երիտասարդ սերնդին խորհուրդ եմ տալիս որքան հնարավոր է շատ դիտել լավ ֆիլմեր, որն, անկասկած, գոյություն ունի: Դիտեք Գլեբ Պանֆիլովի, Ալեքսեյ Գերմանի, Իլյա Ավերբախի, Սերգեյ Փարաջանովի,Արտավազդ Փելեշյանի և համաշխարհային կինոյի այլ հսկաների ֆիլմերը:Խորհրդային ժամանակներում ռեժիսորների մի ողջ բանակում կար մոտավորապես 7 նորմալ մարդիկ: Մնացածը զբաղվում էին խորհրդային ապրելակերպի քարոզչությամբ: Երբ սկսվեց վերակառացումը այդ քարոզչության անհրաժեշտությունն այլևս չկար, և ամենուր կինոն փակվեց, բայց արվեստը մնաց:
Այս իմաստով «Ոսկե ծիրանը» լուրջ դեր է կատարում և մեծ ապագա ունի: Ֆիլմերը շատ հանգամանորեն և լրջորեն են ընտրվում, հնարավորություն է ընձեռվում ծանոթանալու ինչպես եվրոպական, այնպես էլ համաշխարհային կինոյի լավագույն ստեղծագործությունների հետ:
— Оթար Դավիդի, ի՞նչը Ձեզ բերեց կինո:
—Կինոն ինձ համար երկրորդական բան է, թեև մեկն է ամենաանհրաժեշտներից, որոնք ուղեկցում են կյանքում: Ցավոք, ես ուրիշ ոչինչ անել չեմ կարողանում: Ես կինո միանգամից չեմ եկել: Սկզբից լրջորեն զբաղվում էի երաժշտությամբ, ջութակ էի նվագում: Մի անգամ քեռիս նայեց իմ նոտաներին և ասաց. «Այսպես, պետք է ամբողջ կյանքումդ ուրիշի տեքստերը կարդաս»: Խոստովանեմ, այդ խոսքերը ինձ շատ վհատեցրին. «Իսկապես, նրանք գրել են, իսկ ես ընդամենը կարդում եմ»,-մտածեցի ես… և անցա մաթեմատիկային, որը վաղ թե ուշ պետք է տաներ դեպի տոպալոգիա և ընկներ զինվորականների ձեռքը. Խորհրդային Միությունը ռումբեր էր արտադրում: Ես չէի ուզում գնալ Սախարովի ճանապարհով. ստեղծել ռումբեր, հետո ողջ կյանքում ափսոսալ այդ մասին: Ինչպես ասում է Սոլժենիցինը, կարևորը չարի հետ գործ չունենալն է: Ես գնացի համալասրանի ռեկտորի մոտ և տեղեկացրի, որ ուզում եմ թողնել մաթեմատիկան: Այն հարցին, թե ինչ եմ հետո անելու, պատասխանեցի՝ կուսումնասիրեմ ճարտարապետություն:«Իսկ դու տեսե՞լ ես, թե ինչ են նրանք կառուցում»,-հարցրեց ռեկտորը: Խոստովանեմ, որ իսկապես, ահավոր էին կառուցում, բայց շատ հեռու նրանից, թե ինչպես են այսоր Երևանի տեսքը խաթարում ու փչացնում: Ներեցեք, անկեղծության համար, բայց այլ կերպ դա չես անվանի:… «Այդ դեպքում ես կգնամ կինո»,-առաջարկեցի ես: «Իսկ դու տեսնո՞ւմ ես,թե ինչ են նկարահանում» — չէր հանգստանում ռեկտորը: Բայց իմ սիրտը կինոյում էր, և ես որոշեցի փորձել…
— Դուք մեկ անգամ չէ, որ եղել եք Երևանում: Ձեր հայացքով ի՞նչն է փոխվել:
— Գուցե մարդիկ… ես չգիտեմ, ժամանակը չի բավարարում քաղաքում քայլելու համար: Ցավոք, կարճ ժամանակով եմ եկել: Հիշում եմ, մի անգամ ամռանը ես շատրվանի մոտ գտնվող սրճարանում նստած էի, իսկ կողքիս խումբ էր՝ ղարաբաղցի գրող Ենգոյանի գլխավորությամբ: Ես ինձ համար հանգիստ նստած էի և խմում էի իմ կոնյակը: Հանկարծ մոտենում է Ենգոյանն ու ասում. «Լսիր, ինչու ես մենակ նստել: Մենք տեսնում ենք որքան ես դու խմել, մենք նույնպես խմում ենք, արի, միացիր մեզ»: Եվ վերջ: Այսպիսին էր քաղաքը: Ողջ քաղաքն էր այդպիսին: Տանը քեզ զգում էիր տան նման, և հարուստ մարդիկ չկային …Թբիլիսին էլ նույնպիսի զգացումներն է ծնում: Նա միշտ հայկական քաղաք է եղել. Չէ՞ որ քաղաքը հայերն են կառուցել: Ես մեծացել եմ հայերի շրջապատում և միշտ լսել եմ այդ լեզուն: Թբիլիսյան հայերը արհեստավորներ էին՝ կավագործներ, շինարարներ, արվեստի մարդիկ, բարեգործներ: Նրանք հրաշալի քաղաք են կառուցել… Հետո հայերը, դժբախտաբար, հեռացան… Մտավորականություն չկար, այդ սերունդը հեռացավ, մնացինք մենք, մի քանի մարդ… քայլում ենք փողոցով, ոչ մեկը մեզ չի ճանաչում , ոչ մեկը չի բարևում: Քաղաքը դատարկվել է, հոգեպես աղքատացել… Մեկնելով ինչ-որ տեղ, հիշիր, որ տարիներ անց կվերադառնաս ոչ թե տուն, այլ արտասահման: Ահա, այսպես էլ մեզ հետ պատահեց….
— Մարդկանց մեջ ի՞նչն է ամենաշատը հիասթափեցնում Ձեզ:
— Ստեղծվել է բարու և չարի հասկացությոնները, ճշմարտացի և ոչ ճշմարտացի արարքները սերնդեսերունդ փոխանցելու մի ողջ համակարգ: Մարդը սրիկա չի ծնվում, այլ ուղղակի վատ դաստիարակություն է ստանում: Ամեն դեպքում, այս աշխարհում շատ են լավ մարդիկ, իսկ նրանք, ովքեր վատ արարքներ են գործում…ավելի լավ է նրանց հետ գործ չունենալ: Ես նրանց հեռվից հետևում եմ: Կան մարդիկ, որոնք համոզված են, որ պետք է խաբել, խուլիգանություն անել, երկերեսանի լինել, իրենց ազնվազարմ մարդու տեղ դնել և կապ ունենալ իշխանավորների հետ, այնուհետև նրանց դավաճանել և մտնել կուսակցություն: Կա աշխարհում այսպես ապրելու մեթոդ: Բայց յուրաքանչյուրի համար կա նաև «Մենք» և «Նրանք» հասկացությունները: Լավ կլինի, որ «Նրանք» զուգահեռ ապրեն և չդիպչեն մեզ:
— Մարդկային հարաբերությունները գլոբալ կերպով փոխել է ինտերնետը…
— Հազիվ, թե աշխատող մարդը բաց անի Facebook.-ը: Բայց, եթե խոսենք երիտասարդների մասին…. Նրանք դադարել են կարդալ, լսել երաժշտություն: Ես չեմ խոսում տարբեր անորակ տեսահոլովակների և նմանատիպ այլ բաների մասին: Թեև…մենք միամտաբար մտածում ենք, որ դժբախտությունը մեզ վրա է հասել այսоր, իսկ երեկ ավելի լավ էր: Իսկ դուք հիշում եք, թե ինչ էր կատարվում մարդկության հետ անցյալում… ինկվիզիցիա էր, ամենուր դավաճանություն: Ուղղակի փոխվում են ժամանակները, և սրիկայությունները փոխում են իրենց դիմակը: Չէ՞ որ յուրաքանչյուր դարաշրջանում տարբեր կերպ էին այն կատարում: Պարկեշտ մարդիկ պարկեշտ արարքները նույնպես այլ կերպ էին կատարում: Այսоր էլ լավ դաստիարակված մարդը իր խղճի հետ գործարքի չի գնա, կփորձի պահպանել այն կարգավիճակը, որին սովորել մանկությունից:
— Ինչպիսի՞ն է ձեր վերաբերմունքը ժամանակակից կինոյի հանդեպ:
— Այսоր ֆիլմ ստեղծելը շատ թանկ է: Նախկինում ամեն ինչ վատ էր՝ գրաքննության պատճառով: Այսоր գրաքննություն չկա, բայց կա վատ դաստիարակված հանդիսատես, որը կինոմատոգրաֆիայում գումարներ ներդնող մարդկանց կանոններ է թելադրում: Այդ հանդիստաեսը մինչև 25 տարեկան երիտասարդությունն է, որը դաստիարակվել է հեռուստասերիալներով կամ հոլիվուդյան խաբեություններով: Ցանկացած հոլիվուդյան ֆիլմ կանխատեսելի է, քանի որ ստեղծվել է հունական միֆոլոգիայի դասական մեթոդներով, երբ մի հերոսը հաղթում է ողջ չարին: Սա ռոմանտիկա չէ, սա խայտառակություն է, որն արվում է շատ ազդեցիկ և գրավիչ: Նախկինում դա անվանում էին՝ «կեղտից կոնֆետ պատրաստել»: Դժվար է այսоր բնութագրել այն, ինչը մի оր ընդմիշտ կանհետանա: Արյունահեղության և պոռնոգրաֆիայի հանդեպ պահանջարկը, որ այսоր թագավորում է ժամանկակից կինոյում, ստեղծվել է Հոլիվուդի ջանքերով:Որքան շատ դաժան և անամոթ իրադրություններ է էկրանում, այնքան շատ պտուղներ է հավաքում այդ թափոնի հեղինակը: Մեր հիշողության մեջ մնացել են Դանթեի, Ռաբլեի, Շեքսպիրի ստեղծագործությունները… Շահույթի հետևից վազելով, մարդիկ հաճախ մոռանում են իրենց առաքելության մասին: Նրանք մտածում են հետո վերադառնալ դրան, բայց հարմար ժամանակը այդպես էլ չի գալիս: Եվ նորից պետք է կրկնենք Ալեքսանդր Դովժենկոյի խոսքերը. «Ձեր յուրաքանչյուր արարքը կատարեք այնպես, ասես դա վերջինը լինի»:
— Բայց, ամեն դեպքում կա հեղինակային և կոմերցիոն կինո… …
— Այդ ի՞նչ եք դուք ասում: Ի՞նչ հեղինակային կինո: Այդ ի՞նչ եք հորինել: Կա կինո և ոչ կինո՝ լավ, որ պետք է նայել, և վատը, որ նորմալ մարդկանց հակացուցված է նայելը: Հեղինակային կինո անունը տվել են գործարարները, որպեսզի ռիսկի գործոնը և ներդրումների վերադարձի հնարավորությունը որոշեն: Լավ կինոն անվանելով «հեղինակային», նրանք ուղղակի մեզ ձեռք են առնում, իբր տոմսերը չեն վաճառվում: Ես նրանց անկեղծորեն ցավակցում եմ:.. Նախկինում կար ֆրանսիական, հնդկական, շվեդական կինո: Կար Բերգման, Ֆելինի, Սավչենկո, Դովժենկո, Բարնետ: Կար ֆրանսիական դպրոց՝ Ռենե Կլեր, Ժակ Տատի, Աբել Հանս, կային հրաշալի կինոգործիչնե: Բայց նրանք բոլորը անհետացան գրականության անհետացման հետ միասին, և ամենի ինչ դարձավ միանման: Ինչո՞ւ Չեխիայում չի հայտնվում մի գրող՝ Հաշեկին համարժեք: Գուցե այն պատճառով, որԱռաջին համաշխարհային պատերազմում չկան Շվեյկներ: Ոչ, շվեյկները չեն անհետացել, բայց անհետացել է գրականությունը: Իսկ հայտնվել են ինչ-որ ուրիշ բաներ. բլոգներ, շփումներ ինչ-որ անասելի հեռավորության վրա: Ես չեմ մտածում, որ կինոն չի վերածնվի, սակայն այն կվերածնվի ինչ-որ ուրիշ ձևի մեջ….
‘