‘
Պատկերացրեք՝ երկու ափի մեջ տեղավորվող մանչուկ՝ ընդամենը յոթ շաբաթական, որին մոր գրկից խլում է նյարդային ջղակծկումներով, անհավասարակշիռ մի «սիրառատ» տատիկ, խցկում իր ննջարան եւ 12 երկարուձիգ տարիներ ստիպում նրան աշխարհը տեսնել ու ճանաչել իր ննջարանի դռան ճեղքից, չմոռանալով նաեւ տնքտնքալով «խնդրել», որ փոքրիկն օրական մի քանի անգամ տրորի իր հոգնած ոտնաթաթերը։ Այս ի՞նչ ամենակարող տատ էր, որ նրա կամքից էր կախված, թե երբ կարող էր երեխան տեսնել հարազատ մորը, մենք չգիտենք։ Ինչու՞ էր փոքրիկի մայրը համաձայնել, որ իր վատառողջ երեխային հիստերիկ տատը մեծացնի բանտային պայմաններում, սա էլ չգիտենք։ Գիտենք միայն, որ այս երեխան երբեք չի խաղացել իր հասակակից տղաների, իր քրոջ ու եղբոր հետ, խաղալիք չի կոտրել, քիթումռութը սեփական թաթիկներով չի ցեխոտել, այլ նստել է ձեռքերը ծնկներին ու լսել իր բազմաթիվ հիվանդություններից տնքտնքացող տատի պատմությունները ճապոնացի ազնվականների, նրանց վարքուբարքի ու նիստուկացի մասին։ Սա պատկերացնելուց հետո պետք չէ զարմանալ, թե ինչու էր այս գերզգայուն երեխայի համար մահն իդեալ դարձել, եւ ինչու այդ դժնատեսիլ իդեալն ուղեկցեց նրան ողջ կյանքի ընթացքում եւ տրամաբանական վերջակետը դրեց։
Տատական գերությունից ազատվեց մահվա՛ն գնով։ Տատի՛ մահվան։ Եվ Կիմիտակե Հիրաոկան (իսկական անունն է) 13 տարեկան էր արդեն, որ առաջին անգամ ոտք դրեց դպրոց։
Յուկիո Միշիման նրա գրական կեղծանունն է, որը բառացիորեն թարգմանվում է այսպես՝ մահվամբ հմայված դեւ (կամ եթե շատ եք ուզում՝ սատանա)։ Ծնվել է Ճապոնիայի մայրաքաղաք Տոկիոյում (1925-1970)։ Հանրահայտ արձակագիր է, դրամատուրգ, նաեւ ռեժիսոր ու դերասան, նույնիսկ՝ դիրիժոր։ Հայրը պետական պաշտոնյա էր, ճապոնիայի ապագա վարչապետ Նոբուսեկե Կիսիի հետ էր նստում-վեր կենում։ Եվ եթե երբեմն իր որդու կողքն էլ նստեր, գուցեեւ Յուկիոյին կյա՛նքը հմայեր, ոչ թե մահը։ Մանավանդ, արտաքուստ ամեն ինչ հարթ էր ընթանում. դպրոցը փայլուն է ավարտում, եւ Ճապոնիայի կայսրն արծաթե ժամացույց է նվիրում շնորհաշատ աշակերտին։ Հոր պարտադրմամբ Տոկիոյի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետն է հաջողությամբ ավարտում։ 16 տարեկանից տպագրվում են նրա գրական ստեղծագործությունները։ 21 տարեկան էր, երբ հանդիպեց արդեն իսկ իր կենդանության օրոք դասական դարձած Յասունարի Կավաբատային, խնդրեց կարդալ իր պատմվածքները եւ աջակցել, որ տպագրվեն։ Կավաբատան աջակցեց, ինչը նշանակում է, որ հավանեց սկսնակ գրողին։ Աշխատում էր Կայսերական արքունիքի նախարարությունում, հետո՝ ֆինանսների նախարարությունում։ Զուգահեռ գրում էր, եւ ետպատերազմյան Ճապոնիայում նա գրականության առաջատարն էր։ Նրա «Ոսկե տաճար» վեպը մինչ օրս Ճապոնիայում երբեւէ ամենաշատ ընթերցված գրական երկն է համարվում։ Եվ ընդհանրապես նրա գրեթե բոլոր գործերը բեսթսելեր էին դառնում անմիջապես, նրա վեպերի հիման վրա ֆիլմեր էին նկարահանվում, պիեսները բեմադրվում էին իր սիրելի Նո թատրոնում, «Բունգաձուկա» թատրոնում ի՛նքն է բեմադրում իր պիեսները, նաեւ՝ խաղում է։ Ամուսնանում է ճապոնական դասական գեղանկարչության վարպետ Յասուսի Սուգայամայի դստեր՝ Յոկոյի հետ, երկու զավակ ուներ։ Գրական մրցանակներ էր ստանում, թարգմանվում էր աշխարհի բազմաթիվ լեզուներով, երեք անգամ Նոբելյան մրցանակի դափնեկրի հավակնորդ է եղել։
Ի՞նչն էր մղում նրան դեպի վաղուց պատմություն դարձած սամուրայները։ Ի՞նչ էր կորցրել այդ աշխարհում։ Միայն ա՞յն, ինչը պնդում են որոշ կենսագիրներ։ Պնդածն էլ սա է՝ թեկուզեւ ամուսնացել էր, բայց տղամարդիկ ավելի ցանկալի էին նրան, ինչը խորթ չէր նաեւ իր սիրելի սամուրայներին։ Մի՞թե դրա համար արժեր դեպի անցյալ մղվել, եթե ներկան ավելի բարեհաճ էր, այսպես ասած՝ ոչ ավանդական սեռական կողմնորոշում ունեցողների նկատմամբ։
Ահա՛ այս մարդը 1970-ի նոյեմբերի 25-ի առավոտյան ավարտում է իր «Հրեշտակի անկումը» վեպը, ուղարկում հրատարակչին, նախաճաշում է, հագնում է նոփ-նոր զինվորական համազգեստը, սամուրայական սուրն ամրացնում է գոտուն, երկտող է գրում. «Մարդկային կյանքն անսահման չէ, իսկ ես ուզում եմ ապրել հավերժ», եւ իջնում նստում է ավտոմեքենան, որտեղ նրան են սպասում իր մասնավոր «բանակի» չորս մարտիկները։ Հասնում են իրենց նախընտրած ռազմաբազան (երեւի սա ամենամոտիկն էր), այստեղ սիրով եւ ակնածանքով դիմավորում են հռչակավոր գրողին, ուղեկցում գեներալի աշխատասենյակ։ Փոխադարձ հաճոյախոսություններից հետո Յուկիո Միշիմայի մարտիկները գեներալին կապում են աթոռին, եւ գրողը խաղում է իր վերջին ներկայացումը։ Պատշգամբից նա դիմում է ապշահար իրեն նայող «սամուրայներին», ահազանգում է, որ նոր կարգերը սպանում են մարդկանց հոգիները, գոչում է՝ կեցցե՛ կայսրը։ Նախապես գիտե՞ր, որ ներքեւում շվարած-կանգնած զինվորները սամուրայներ չեն ու չեն էլ եղել, եւ պատվի ու սխրագործության մասին իր բոցաշունչ ելույթը զարկվելու է նրանց անտարբերությանը, ծաղրին, սուլոցներին ու ետ է շպրտվելու իր դեմքին։ Երեւի գիտեր։ Որովհետեւ պատրաստված էր եկել իր վերջին ներկայացմանը։ Զինվորական նոփ-նոր համազգեստը հագել էր մերկ մարմնին, ճեփ-ճերմակ ձեռնոցներով էր՝ ճերմակի վրա արյան կաս-կարմիրն ավելի ազդեցիկ էր լինելու։ Պետական հեղաշրջումը չէր ստացվելու, իսկ ահա վերջին սամուրայի ինքնասպանությունը պետք է շլացուցիչ լիներ։ Պատշգամբից վերադառնալով սենյակ, որտեղ սպասում էին նրա «բանակի» մարտիկները, «վերջին սամուրայ» Յուկիոն ասում է. «Նրանք ինձ չէին լսում»։ Սա դատավճիռ էր։ Արձակում է իր համազգեստի կոճակները, բացում է մկանուտ, հիանալի մարզված մերկ մարմինը, սամուրայական սրով ճեղքում է իր որովայնը, եւ ինչպես կարգն է՝ նրա համախոհները պետք է թռցնեին նրա գլուխը սրի մի հարվածով։ Անփորձ «սամուրայներ» էին, առաջին գլուխն էր, որ պետք է կտրեին։ Եվ կտրում են։ …Երրորդ փորձն է հաջողությամբ պսակվում։ Ներկայացման վերջին ակորդը կատարյալ չստացվեց։ Ծափահարություններ չհնչեցին։
45 տարեկան էր, երբ գրկախառնվեց իր իդեալ մահվան հետ։ Իր կարճ կյանքի ընթացքում նա հասցրեց այնքան բան անել, որ առաջին հայացքից անհավատալի է թվում։ Գրեց 40 վեպ, որոնցից 15-ը էկրանավորվեցին մինչեւ իր մահը, 18 պիես, որոնք բեմադրվում էին ու բեմադրվում են ճապոնական, ամերիկյան եւ եվրոպական թատրոններում, մի քանի տասնյակ ժողովածուներ՝ պատմվածքների ու էսսեների։ Եվ նրա այս հաստափոր գրական ժառանգության մեջ Գեղեցիկն ու Մահն անբաժան էին։
…Եվ եթե իրո՛ք հոգին անմահ է, հուսանք՝ Յուկիո Միշիմայի մոլորված հոգին երկնքում խաղաղությու՛ն է գտել, ոչ թե՝ իր «սիրասուն» տատին։
‘