‘
1in.am-ը հարցազրույց է հրապարակել Մոսկվայի «Միաբանություն» կենտրոնի ղեկավար Սմբատ Կարախանյանի հետ, որը ներկայացնում ենք ստորև.
—Պարոն Կարախանյան, հունվարի 12-ին Գյումրիում տեղի ունեցած ոճրագործությունից հետո Երևանում և Գյումրիում բողոքի ակցիաներ տեղի ունեցան՝ հանցագործին Հայաստանում դատելու և պատիժն այստեղ կրելու պահանջով: Արդարացված չէ՞ արդյոք մարդկանց ցասումը, ինչու՞ են հաճախ հրապարակումներ անում այն մասին, թե դա իբր թե սեպ կխրի հայ-ռուսական հարաբերություններում:
-Իհարկե, շատ ողբերգական դեպք է տեղի ունեցել, և շատ դաժան գործողություն էր, ամեն ինչից վերանանք՝ նորմալ է, թե աննորմալ այդ անձնավորությունը: Բնական է, որ այդ երևույթը պետք է ցնցեր բոլորին: Ռուսաստանում, իհարկե, ինչպես բոլոր երկրներում, կան ոչ ադեկվատ մտածելակերպ ունեցող մարդիկ, դրանց սոցցանցերի հիմարությունները մի կողմ թողնենք: Պետական կառույցներում բոլորին շատ հուզել էր այդ ամենը: Այստեղ այդ հուզական պոռթկումը, ցասումը, որը տեղի ունեցավ դեպքի հետևանքով, լիովին սպասելի, ճիշտ իրավիճակ է ընկալվում: Ես կարող եմ ասել, որ Ռուսաստանում 90%-ը և՛ իշխանություններում, և՛ քաղաքական շրջանակներում, անկախ նրանից՝ դա ասվո՞ւմ էր բարձրաձայն, թե՞ չէր ասվում, նորմալ ընդունեց բողոքի ալիքը: Այսինքն՝ դա չէր կարող չլինել, դրա չլինելը աննորմալ կլիներ երկրի բնակիչների, ժողովրդի համար, ինչը այս պայմաններում բացարձակապես անթույլատրելի էր: Հուզական արձագանքը, պոռթկումները լիովին սպասելի էին: Ես չեմ արդարացնում տարբեր խուլիգանական գործողությունները, բայց զգացմունքային արձագանքը և հուզական պոռթկումները լրիվ սպասելի էին, ու դրա հետ կապված՝ ռուսական քաղաքական շրջանակներում ոչ մի խնդիր չկա, բոլորը լուռ ընդունեցին, որ դա շատ ճիշտ էր:
Հաջորդ մասը նույնպես ողբերգական է, բայց արդեն Հայաստանի իշխանությունների համար: Առաջին հերթին՝ հենց սկզբից Հայաստանի իշխանությունները նախագահի մակարդակով պետք է ասեին, որ նման այլանդակ, դաժան երևույթ է տեղի ունեցել, և մենք սպասում ենք Մոսկվայից կամ ռուսական կողմից հստակություն և հստակ պատասխան բոլոր հարցերի վերաբերյալ՝ առաջին հերթին, թե այդ հետաքննությունը ով պետք է իրականացնի, որովհետև ռազմաբազայի վերաբերյալ 1997 թ. համաձայնագրի հետ կապված խնդիրը, իհարկե, բոլորը գիտեն: Այս հարցը պետք է հստակորեն բարձրացվեր առաջին ժամից սկսած, հենց այն պահից, երբ այդ մարդը գտնվում էր, ենթադրենք, փախուստի մեջ, երբ նրան չէին կալանավորել, չէին գտել: Պետք է հստակ մի քանի կետով պահանջներ դրվեին: Էլ չեմ խոսում այն մասին, որ նախագահը պետք է ելույթ ունենար հեռուստատեսությամբ, ինչ-որ հարցեր դներ… գոնե ամենավերին էշելոններից այդ հարցը պետք է դնեին ռուսական իշխանությունների, Ռուսաստանի նախագահի առաջ: Բայց դա տեղի չունեցավ: Քար լռություն, խեղկատակային արտահայտություններ, անկապ մեկնաբանություններ ինչ-որ տարբեր ուղղություններով, ինչը ոչ մի լավ բանի չէր կարող բերել, և այդ անտարբերությունը ավելի սրում էր իրավիճակը: Իհարկե, կարող են ասել, թե պաշտոնական ձևով կապվում էին, խոսում էին, բայց սա հարց չէ: Ուզում եմ ասել, որ այս իրավիճակի հետ կապված Հայաստանի իշխանությունների քար լռությունը, նրանց անդեմ, անսկզբունքային, խայտառակ պահվածքը նորից ապացուցեցին ողջ աշխարհին և Ռուսաստանի իշխանություններին, որ նրանք ի վիճակի չեն ոչ մի հարց բարձրացնելու՝ ո՛չ իրավական, ո՛չ քաղաքական, ո՛չ էլ միջպետական:
Այս ողբերգության հաջորդ մասը: Ինչո՞ւ պետք է Ռուսաստանի իշխանությունները այս քննվող հարցը տան Հայաստանի քննչական մարմիններին, այլ ոչ թե իրենք անցկացնեն քննություն: Իհարկե, սա արդեն միջպետական և միջպետական-իրավական խնդիր է: 1997 թ. պայմանագրի համաձայն՝ մի կերպ պետք է լինի, Հայաստանի օրենսդրությամբ՝ մեկ այլ կերպ, իսկ Ռուսաստանի սահմանադրությամբ՝ լրիվ այլ: Բայց սրանք բոլորը տեխնիկական հարցեր են, որոնք լիովին լուծելի են: Ուղղակի եթե վերցնենք վերջին ժամանակների պատմությունը՝ նման դեպքեր տեղի են ունեցել աշխարհում տարբեր երկրներում. վերցնենք հենց ԱՄՆ-ի հետ կապված՝ Ճապոնիայում տեղակայված բազան ու զինվորների գործած բռնաբարության դեպքերը:
Այսինքն՝ եթե խորանանք, 3-4 դեպք ջրի երես կարող ենք հանել: Վերանանք հուզականությունից, գանք իրավական, միջպետական հարցերին: Ո՞վ պետք է տանի քննությունը, ինչպե՞ս պետք է տանի, և ի՞նչ է տեղի ունենալու: Սա միջպետական հարց է, այսինքն՝ պետք է պետական այրերը, Հայաստանի քննչական մարմինները, Ռուսաստանի քննչական մարմինը քննարկեն այս հարցը: Այս պարագայում ավելի շատ հարցեր առաջանում են Ռուսաստանի ռազմաբազայի ներքին իրավիճակի առնչությամբ:
Այսինքն՝ եթե սկսվում է նախաքննությունը, ինչպես ամերիկյան քննչական մարմիններն իրենց զինվորների բռնաբարության գործով մինչև վերջ չճշտեցին, չպարզեցին՝ արդյո՞ք այստեղ կա ինչ-որ հետախուզական հետք այլ երկրների հետախուզությունից, ուղղորդված չար միտք, այստեղ կային ինչ-որ երրորդ դեմքեր, կային ինչ-որ մոտիվներ, այնպես էլ ռուսական պատկան մարմինները չէին ցանկանա, որ ինչ-որ տվյալներ հրապարակային դառնային իրենց զինվորական ներքին անցուդարձի հետ կապված: Ինչքան էլ իրենք քննադատեն, դա իրենց ներքին խնդիրն է: Ուղղակի մինչև վերջ սա չճշտելով՝ ոչ մի երկիր չէր տա, ենթադրենք, Հայաստանին, որքան էլ նա համարվում է ՀԱՊԿ-ի անդամ, ստրատեգիական դաշնակից:
Սա արդեն հետախուզական իրավիճակ է ստեղծում, որովհետև գտնվում է սահմանի վրա, և մի քանի փաստեր կային, որ հարցը պետք է վերջնականապես ճշտվեր՝ այս մարդը աննորմա՞լ է, շիզոֆրենի՞կ է, թե՞ ուղղորդվել է որպես աղանդավոր, թե՞ ուղղորդվել է այլ հետախուզական ծառայությունների հոգեբանական կամ ուղղակի ազդեցության տակ ընկնելու պատճառով… Նախ, առաջին հերթին՝ ինչպե՞ս է զենքով դուրս եկել զինվորական մասից, հետո՝ նրա հետ մարդ եղե՞լ է, թե՞ ոչ, հետո՝ դա անելուց հետո սառնասրտորեն մտնում է, շորերը փոխում ու նոր գնում: Դա էլ հարց է Հայաստանի պատկան մարմիններին. Գյումրին այդքան մեծ քաղաք չէ, ինչո՞ւ մի քանի ժամվա մեջ իրենք չկարողացան ձերբակալել:
Սա էլ է մի բաց կողմ, բայց դա էլ մի կողմ թողնենք: Այստեղ հարց է՝ ռուսական մարմինները պետք է 100%-ով ճշտեին, թե նա ինչ-որ մեկի հետ հանդիպել է, չի հանդիպել, այդ մի քանի ժամվա ընթացքում ինչ-որ բաներ եղել են, կարող է՝ սխեմաներ, թղթեր են եղել, կարող է՝ չեն եղել, կարող է՝ ինքն ինչ-որ բան պետք է վերցներ, ինչ-որ տեղ տաներ: Սրանք իրականություն չեն, այլ վարկածներ են:
-Վարկած կար, որ հայերն են առաջինը հայտնաբերել հանցագործին և տվել ռուս սահմանապահներին: Դա հավանակա՞ն վարկած է:
-Այդ բոլոր վարկածները հետախուզական մարմինները պետք է հստակորեն, մինչև վերջ վերլուծեին, փաստացի նկարագիրը կազմեին և այդ ամենը դնեին Ռուսաստանի ամենաբարձր իշխանությունների սեղանին: Այս ողջ ինֆորմացիան ճշտելուց հետո հարցի զուտ քրեական կողմով ես Հայաստանի հետ կապված խնդիրներ չեմ տեսնում: Եթե լինեն խնդիրներ, ուրեմն դրանք հայկական իշխանությունների խայտառակ դեմքի ու դիրքի մասին են խոսում: Դա Հայաստանի իշխանությունների դեմքի խնդիրն է: Իհարկե, դժվար է խոսել ընդհանրապես Հայաստանի իշխանությունների դեմքի մասին, բայց, ամեն դեպքում, սա ևս մի կոպիտ, գռեհիկ օրինակ կլինի նրանց պատմության մեջ: Իհարկե, այս հարցերը ճշտելուց հետո Հայաստանի իշխանությունները կարող էին իրենց քայլերով արագացնել, թեկուզ օգտագործել Պուտինի կատարած զանգը:
-Չե՞ք կարծում, որ ոճրագործությունից մեկ շաբաթ անց Վլադիմիր Պուտինի զանգը հենց բողոքի ալիքի հետևանքով եղավ։
-Սա թյուր կարծիք է, դա դժգոհությունների հետևանք չէր: Բնական է, որ կային ուժեր, որ ուզում էին քաղաքականացնել, կային ուժեր, որ չէին ուզում քաղաքականացնել, բայց սա մի կողմ թողենք, սա դրա հետ կապ չուներ: Դա կապված էր այն բանի հետ, որ հարցեր կային, որ պետք էր հստակեցնել: Գոնե իրավիճակի ընդհանուր պատկերը պետք է լիներ: Մինչև իմ ասած այդ մի քանի հարցի ընդհանուր պատկերը չլիներ՝ Ռուսաստանի նախագահը չէր կարող կողմնորոշվել, թե ինչ է կատարվում իրականում: Այսինքն՝ այս ընդհանուր պատկերները, բնական է, Հայաստանի իշխանությունների այս անկապ գործողությունները կարող էին արագացնել, բայց չարագացրին, ուղղակի թրջել տակները, նստել էին: Մարդիկ ուշագնաց սպասում էին, թե ոնց պետք է լինի, ինչպես սահմանադրություն փոխեն, որ իրենց իշխանությունը երկարացնեն: Դա է խնդիրը պարզապես, թե չէ այս խնդիրները չճշտելով՝ ոչ մի հստակ բան չի էլ կարելի ասել:
Ինչ վերաբերում է զուտ քրեական տեսանկյունին՝ միլիոն հոգի ասել է, որ, բնականաբար, ամենայն դաժանությամբ իր պատիժը կկրի, և այստեղ խոսելն ընդհանրապես իմաստ չունի: Ինչ վերաբերում է հուզական պոռթկումներին, զգացմունքներին, ապա լրիվ բնական է, այդպես էլ պետք է լիներ, ոչ մի վատ բան դրա մեջ չկա: Հիմա առանձին գործիչներ իրենց քաղաքական հաշվարկների կամ միավորներ շահելու համար ինչ-որ բաներ կարող էին ասել Ռուսաստանից, ինչպես նաև Արևմուտքից, բայց ես չեմ անում, որովհետև սրանք կեղտոտ քաղաքական հնարքներ էին:
-Գյումրիում որ այդպիսի մեծ պոռթկում եղավ, ԲՀԿ-ն քաղաքապետ ուներ: Դրանից առաջ հայտարարություն արեցին նաև ՀԱԿ-ը, «Ժառանգությունը», և ՀԱԿ-ի հայտարարությունում նշվում էր, որ հայ-ռուսական համատեղ ջանքերով պետք է հանցագործը պատժվի: Ի՞նչ եք կարծում, բողոքի այդ մեծ ալիքից ընդդիմությունը չէ՞ր կարող օգտվել մթնոլորտն ավելի թեժացնելու համար: Օրինակ՝ մեղադրանքներ կան, որ ԲՀԿ-ն մի պատգամավոր ուներ այդտեղ և ժողովդին տուն ուղարկեց: Ձեր դիտարկումները ինչպիսի՞ն են:
-ՀԱԿ-ի հայտարարությունը շատ զուսպ ու նորմալ հայտարարություն էր, քաղաքական ուժի հայտարարություն էր: Բնական է, որ կարող էին օգտագործել, բայց արյան վրա նման կեղտոտ գործարքի՞ գնալ, նման տեսակի խայտառակ վիճակի վրա միավորնե՞ր շահել… ՀԱԿ-ի համար՝ որպես լուրջ, հավասարակշռված ուժի, մնացած քաղաքական ուժերի համար էլ, նման բանն անթույլատրելի էր: Դա արդեն ծիծաղելի է, այս իրավիճակում, այս ողբերգության վրա քաղաքական միավորներ հավաքել, սրացնել իրավիճակը:
Հայաստանում իրավիճակը սրացնելու համար կան միլիոնավոր պատճառներ, սկսած տնտեսական, սոցիալական և իշխանությունների խայտառակ վիճակից: Այստեղ պետք չէ մարդկանց մահվան վրա նման բաներ անել: Այստեղ այդ առումով, ի պատիվ ՀԱԿ-ի և մնացած բոլոր ուժերի, այդ իրավիճակը նորմալ ընդունեցին, իհարկե դատապարտեցին, և առաջարկությունը շատ հստակ ու ճիշտ էր: Բնական է, դա միջպետական հարց էր և, իհարկե, պետք է հետևել, որ Հայաստանի պատկան մարմինները Ռուսաստանի պատկան մարմինների հետ այս հարցը լուծեն, բերեն տրամաբանական ավարտի: Ուզում եմ ասել, որ արյան վրա քաղաքականությունը կոպիտ սխալ կհամարվեր: Դա շատ մանկական, էժանագին, փոքրաթիվ մարդկանց կամ քաղաքական խմբերի քայլ կարող էր լինել:
Երբ բանը հասնում է զգացմունքներին, օրինակ՝ քաղաքական գործիչն էլ կարող է զգացմունքային արձագանք կամ հուզական պոռթկում ունենալ, դա արդեն նորմալ է։ Բայց եթե դրանով փորձեն ինչ-որ քաղաքական բանի հասնել, ապա ոչ մի բան չի լինի, որովհետև միջադեպը ցույց տվեց, որ հայկական իշխանություններն անընդունակ են, հերթական անգամ երևաց, որ նրանք ընդունակ չեն Ռուսաստանի իշխանությունների հետ գոնե խոսելու:
-Իսկ ընդդիմությունը Ռուսաստանի Դաշնության հետ ավելի լա՞վ հարաբերություններ ունի, հնարավո՞ր է՝ ՌԴ-ն աջակցի եռյակին իշխանափոխության հասնելու գործում:
-Նորմալ վերաբերմունք ունեն ընդդիմության նկատմամբ, մշտական հանդիպումների ու քննարկումների մեջ են: Ընդդիմադիր ուժերի նկատմամբ հարգանք ունեն, այդ ուժերը իրենց ոչ թե վասալի տեղ են դնում, այլ քաղաքական ուժերի: Ուղղակի երկխոսության մեջ են գտնվում: Ռուսաստանի իշխանություններն այստեղ ոչ մի խնդիր չեն տեսնում, նույնիսկ նրանց շատ քայլեր կարող է չհամընկնեն Ռուսաստանի քայլերի հետ, բայց շատ նորմալ են անում:
Բայց այնպես չէ, որ Ռուսաստանը պետք է աջակցի Հայաստանի ընդդիմությանը, որ այդ ընդդիմությունն էլ գա իշխանության. նման բան չկա: Ռուսաստանը կաջակցի հայ ժողովրդին, եթե ժողովուրդը դուրս գա փողոց ու ասի, որ այսպես է արվելու։ ՌԴ իշխանություններն էլ, տեսնելով դա, կաջակցեն ժողովրդին, ժողովրդի դեմ ոչինչ չի լինի, եթե, իհարկե, նման ողբերգության պարագայում չլինի դա: Իհարկե, Ռուսաստանի որոշ կոռումպացված գործիչներ, որոնք համագործակցում են Հայաստանի կոռումպացված իշխանությունների հետ, կարող են առանձին պատվիրված հոդվածներ ու մեկնաբանություններ անել: Նման կապիկություններ ու դերասանություններ կարող են լինել, բայց լուրջ քաղաքականության դեպքում Ռուսաստանը կկանգնի Հայաստանի պայքարող ժողովրդի կողքին:
-Իսկ եռյակի սկսած պայքարն իր ավարտին կհասնի՞։ Երկու հզոր հանրահավաքներից հետո Ծառուկյանը դահլիճային մակարդակի հավաք է անում, որին, ի դեպ, ՀԱԿ-ն էլ չի մասնակցում:
-Սրանք ուղղակի եռյակի ներքին տակտիկական խնդիրներն են, այդ խնդիրներն իրենք են որոշում: Այդ խորհրդաժողովն էլ ուղղակի Գագիկ Ծառուկյանն է հրավիրում, բայց այն, որ ՀԱԿ-ը չի մասնակցում, չի նշանակում, թե եռյակի մեջ տարաձայնություններ կան: Հիմա կարող է Կոնգրեսն էլ տասնյակ մեծ կամ փոքր հավաքներ անել, որին կարող են եռյակի որոշ կուսակցություններ չմասնակցել։ Ես խնդիր չեմ տեսնում: Ժողովուրդը հստակորեն հետևում է, Ռուսաստանը՝ ևս. եթե հետո-հետո ասելն այլ արդյունքների բերի՝ այդ ժամանակ արդեն կքննադատվի: Եթե ապացուցվի, որ դա ճիշտ մարտավարություն է, ապա ռուսներն այս դեպքում ասում են․ «Ради Бога»:
‘