‘
Հայ ազգային կոնգրեսի երիտասարդական կազմակերպոթւյան անդամ, լեզվաբան Եվա Թովմասյանի հետ զրուցեց Ռիմա Գրիգորյանը
—Եվա՛, շուտով տեղի է ունենալու Կոնգրեսի երիտասարդական համագումարը: Ո՞րն է համագումարի նպատակը :
— Երիտասարդական համագումարի կոնցեպցիան արդեն պատրաստ է: Մենք էս համագումարով փորձելու ենք կուսակցական ավանգարդի դերակատարում վերցնել և «կուսակցական համագումար» հասկացությունը հանել ավանդական դարձած կոմկուսի ժողովների, «դակլադներ»-ի տրամաբանությունից՝ սրան տալով նոր որակ: Ցույց տալ, որ ցանկացած պետությունում ապրող ցանկացած երիտասարդ կարող է շատ հանգիստ զբաղվել քաղաքականությամբ՝ ունենալով նաև այլ հետաքրքրություններ: Ցանկացած կուսակցություն մի օր պիտի սերնդափոխվի: Ստեղծելով երիտասարդական ենթակուսակցություն՝ երիտասարդներն իրենց պատրաստում են քաղաքական լուրջ գործունեության, քաղաքական խնդիրներին պատասխան տալուն եւ մի օր կուսակցական ավագներին փոխարինելուն:
—Հայաստանում կարծիք կա, որ կուսակցությունը սահմանափակում է իր անդամների ազատությունը: Քո ասածից կարելի՞ է ենթադրել, որ համագումարով ջարդելու եք «անազատ կուսակցական» կարծրատիպը:
— Էդ հարցին պատասխանելու համար պիտի փորձենք հասկանալ՝ ինչ ասել էր կուսակցություն և կուսակցության անդամ Սովետական Միությունում: Իմ ընկալմամբ՝ Սովետական Միությունում կուսակցությունը էլիտար թիմ էր, որն արտոնություններից օգտվելու իրավունք էր ստանում: Տասնամյակներ շարունակ մեր ավագների սերունդը ապրել է մի իրականության մեջ, որտեղ կուսակցական է դարձել, թեկուզ ընկալման մակարդակում՝ ստիպողաբար: Դրա մասին է վկայում այն, որ մարդիկ պիտի «ընտրեին» կա՛մ մեկ կուսակցությունը, կամ էլ դիսիդենտ դառնալը՝ զրկանքների ենթարկվելը, կամ էլ պարզապես դուրս մնային որոշումներ ընդունելու գործթընացից: Տրամաբանական է, որ այդ ընկալումը ժառանգած սերունդը պիտի կուսակցությունը համարեր բացասական երևույթ, իսկ կուսակցականներին՝ մարդիկ, որ կուսակցություն են մտել ոչ թե պարզապես քաղաքականությամբ զբաղվելու և պետության իրենց իդեալը ստեղծելու համար, այլ ուղղակի փորձում են ձևավորել որոշակի էլիտա, որը մի աստիճան բարձր կլինի մյուսներից և կկարողանա օգտվել բազմաթիվ առավելություններից՝ մյուսների հաշվին:
-Մեզ հետ զրույցում քո ընկեր Արեգ Գևորգյանը նշել էր, որ համագումարը տարբերվելու է թե՛ նախորդ համագումարից, թե՛ այլ համագումարներից առհասարակ: Ինչո՞վ է տարբերվելու այս համագումարը:
-Մենք մեր երիտասարդական թիմով որոշել ենք համագումարի անցկացման ձևին ու սկզբունքներին փորձարկումներով վերա-բերվել: Նախ՝ փորձելու ենք համագումարը վերածել կարծիքների փոխանակման, գործնական, գաղափարական քննարկում-ների միջավայրի, որին կկարողանան մասնակցել ոչ միայն կուսակցական երիտասարդները, ովքեր զուտ հավաքվում են համագումարի և ներկուսակցական խնդիրներ են լուծում, այլև այլ ակտիվ երիտասարդներ, որոնց հետ կփորձենք քննարկել այժմեական խնդիրները և հայտնել մեր դիրքորոշումը, ունենալ առողջ բանավեճ, որպեսզի տարբեր կարծիքներ ունեցող երիտասարդները կարողանան քննարկում անցկացնել: Այդ պատճառով մենք որոշել ենք իրականացնել բովանդակային քննարկման հատված. թեմաները դեռ քննարկման փուլում են:
Երկրորդ՝ մեր նորամուծություններից մեկն էլ այն է, որ ցանկացած երիտասարդ, որը ուզում է մասնակցել ՀԱԿ-ի երիտասարդական կազմակերպության աշխատանքներին, ազատ է դա անել՝ առանց կուսակցության անդամ լինելու: Երիտասարդական կազմակերպության խնդիրներից է նաև փնտրել երիտասարդների համար արդիական խնդիրները, վեր հանել դրանք և փորձել լուծել:
Երրորդ՝ համագումարի շրջանակներում նախատեսել ենք անել ցուցահանդես, որին ազատ կլինի մասնակցել ցանկացած լուսանկարիչ, ով կարծում է, որ իր ներկայացրած լուսանկարների թեմաները համահունչ կլինեն օրվա թեմային:
Չորրորդ՝ սա ընտրական համագումար է լինելու, որի ընթացքում երիտասարդական միությունը ընտրելու է խորհուրդ, համակարգող մարմին: Մենք որոշել ենք ցույց տալ իսկապես թափանցիկ ընտրական գործընթացի օրինակ և ապացուցել, որ դա իսկապես հնարավոր է: Ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա, հաշվիչ հանձնաժողովի գործունեությունը լինելու է լրիվ բաց, ցանկացած մեկը կարող է հետևել հաշվիչ հանձնաժողովի աշխատանքին: Երիտասարդական խորհրդի աշխատանքները նույնպես արվելու են բաց եղանակով: Երիտմիությանը մասնակցող ցանկացած երիտասարդ կարող է իր նախընտրած միջոցով առաջադրել իր նախընտրած թեկնածուին և առաջարկել ընտրել նրան:
—Դուք համագործակցում եք Երիտասարդ լիբերալների և Լիբերալ երիտասարդների միջազգային ֆեդերացիայի հետ: Հաճախ են խոսում տարբեր համագործակցությունների մասին, սակայն բուն գործընթացը և արդյունքը տեսանելի չեն լինում: Ի՞նչ է արվում, ի՞նչ արդյունքներ կան:
-ՀԱԿ-ը արդեն կազմակերպությունների անդամ է: Այդ կուսակցություն-ընտանիքներում կուսակցությունները հավաքվում են որոշակի գաղափարախոսության շուրջ: Այս կուսակցություններում դա ազատականությունն է: Հովանոց կազմակերպությունները փորձում են ցանցային աշխատանքի միջոցով վեր հանել բոլոր այն խնդիրները, որ ընդհանուր են տարբեր երկրներում ապրող երիտասարդ կամ ավագ քաղաքական գործիչների համար:
Հովանոցային մակարդակի վրա արդեն միջազգային համագործակցության միջոցով փորձում են ինչ-ինչ պատասխաններ տալ այդ խնդիրներին կամ, օգտվելով զանազան միջազգային ատյաններից, հնչեղություն հաղորդել այդ խնդիրներին: Օրինակ՝ Հայաստանում քաղբանտարկյալների խնդիրը բարձրացավ Եվրախորհրդարանի մակարդակի, քանի որ Երիտասարդ լիբերալները մեծ կշիռ ունեն Եվրախորհրդում: Երկու բանաձև է ընդունվել. առաջինը՝ Լիբանանում, որով պահանջում էին Տիգրան Առաքելյանի ազատ արձակումը, երկրորդը՝ Սոֆիայում, որով էլի քաղբանտարտկյալների ազատ արձակումն էին պահանջում՝ արդեն վերջին դեպքերից հետո: Այս ցանցային քննարկումները կարևոր են նաև այն առումով, որ որպես 70 տարի տոտալիտար համակարգում ապրած երկիր՝ մեզ համար շատ կարևոր է շփումը, փորձի փոխանակումը տարբեր հասարակությունների հետ, որպեսզի կարողանանք ուսումնասիրել ժողովրդավարության մոդելները և արդեն սկսենք կիրառել դրանք:
—Հայաստանի՝ Մաքսային միություն մտնելու մասին հայտարարությունից հետո ֆեյսբուքում ստեղծվեց անկախության օրը անցկացվելիք երթի միջոցառում (event): Տեղի ունեցավ տպավորիչ երթ: Բայց շարունակություն կարծես չկա, ի՞նչ ես կարծում, հասարակական մոբիլիզացիան հնարավո՞ր է, անհրաժե՞շտ է:
-Ես կարծում եմ, որ էդ մոբիլիզացիան անպայման պիտի տեղի ունենա, որովհետև մեր երկիրը կարևոր ճամփաբաժանի առաջ է կանգնած, և էս հարցում ՀՀ քաղաքացին անպայման պիտի ցույց տա իր դիրքորոշումը: Իհարկե, խնդիրները լուծվում են քաղաքական թիմի մակարդակում, բայց թող ոչ ոքի չթվա, որ էդ խնդիրները լուծվում են ընդամենը էդ թիմի ներսում, որովհետև արդյունքները վերաբերում են պետության քաղաքացիներին: Պետք է խոսել այն մասին, որ պետության և հասարակության ընկալումը խախտվել է. վերևում պետությունն է, ներքևում՝ քաղաքացին, բայց պիտի հակառակը լինի. քաղաքացին վարձում է պետական համակարգի աշխատողներին՝ խնդիրներն իր ուզած ձևով լուծելու համար, ուրեմն՝ նախ պիտի քաղաքացուց հարցնել, և քաղաքացին էլ պիտի շահագրգիռ լինի: Ինչ վերաբերում է մոբիլիզացիային, ապա դա ինքն իրեն չի կարող լինել: Ամեն մեկը պիտի գիտակցի, որ մոբիլիզացիան կախված է հենց իրենից, այսինքն՝ մոբիլիզացիան տեղի է ունենում անհատների շնորհիվ: Ես կուզեմ, որ ցանկացած քաղաքացի պետությանը չվերաբերվի ուղղակի որպես ապրելու վայրի, այլ գիտակցի իր որոշման անհրաժեշտությունը և կարևորությունը, իր կատարած ցանկացած քայլը ապահովում է վաղվա խնդիրների հեշտ լուծվելը:
—Կարծիքներ կան նաև, որ վերջին գործընթացները վտանգում են Հայաստանի անկախությունը: Ըստ քեզ՝ կա՞ այդպիսի վտանգ:
— Կարեւոր է ոչ միայն որեւէ գործընթացի բովանդակությունը, այլեւ ձեւը: ՄՄ մտնելոու մասին որոշմանը չէր նախորդել որեւէ քննարկում, քաղաքացիներին նույնիսկ տեղյակ չէին պահել, թե նման քայլ կա մեր օրակարգում, նույնիսկ հակառակ պնդումներն են եղել պաշտոնական մակարդակում: Ստացվեց, որ Սերժ Սարգսյանին կանչեցին Ռուսաստան և պարտադրեցին նման որոշում կայացնել: Այսինքն, արդեն նույնիսկ բովանդակությանը չհասած՝ ականատես ենք լինում ընթացակարգային մակարդակով ոչ ժողովրդավարական, քաղաքացու ինքնիշխանությունն անտեսող գործընթացի: Եւ այդ առումով Հայաստանի անկախությունը իրոք վտանգված է, որովհետեւ ցանկացած արտաքին խաղացող շատ հանգիստ կարող է իր շահը թելադրել Հայաստանին: ՀՀ ցանկացած քաղաքացի պիտի ամեն պահի վերլուծի, թե ինչ վիճակում է գտնվում իր երկիրը, և ինչ ընտրություն է կատարվում իր անունից, չպիտի անտարբեր լինի ցանկացած, հատկապես էսքան կարևոր խնդրի դեպքում:
—Ֆեյսբուքում գրել էիր, որ քաղաքացու ադեկվատ պահվածքը հերոսություն չէ, այնինչ կա նաև հակառակ կարծիքը՝ որ բոլորը չեն կարող պայքարել, զրկանքներ կրել, և պետք չէ մարդկանցից հերոսություն ակնկալել: Ի՞նչ է պետք անել, որպեսզի մարդիկ հասկանան, որ իրենցից ոչ թե հերոսություն է ակնկալվում, այլ քաղաքացու պահվածք կամ, ինչպես դու ես ասում՝ ադեկվատ մարդու ադեկվատ պահվածք:
-Բոլոր համաժողովրդական շարժումների ընթացքում հեղափոխության թիմը կանգնել է էլիտար թիմի և հերոսի պիտակավորում ստանալու վտանգի առաջ, բայց էս հարցում պիտի շատ աչալուրջ և զգոն լինել, որովհետև դու չես անում մի բան, որը քո ուժերից վեր է: Դու պարզապես անում ես մի բան, որը որոշակիորեն տրված է առարկայական պայմաններով: Դու ծնվել ես որպես որոշակի երկրի քաղաքացի, և էն պահից սկսած, երբ քո անձնագրում ամրագրվում է տվյալ երկրի քաղաքացիությունը, դու ձեռք ես բերում մի շարք իրավունքներ և պարտականություններ, և ամենամեծ պարտականությունը քո անտարբեր չլինելն է քո երկրում տեղի ունեցողի նկատմամբ, ու դա նվեր չէ, որ տալիս ես քո պետությանը, այլ շատ տրամաբանական պահելաձև, որի դեպքում դու ապահովում ես քո բարեկեցիկ ապագան, քո իրավունքների չոտնահարումը: Էս առումով դու ոչնչով հատուկ չես. դու անում ես քո քաղաքացիական պարտականությունը, և պետք է շատ հանգիստ վերաբերվել դրան: 
Երբ քաղաքացիական ակտիվիստի դիրքը վերածվում է բարձր ամբիոնից խոսող առանձնահատուկ միավորի դիրքի, դա այլևս դադարում է ընդունելի լինել մյուս քաղաքացիների համար, որոնց փորձում ենք բերել քաղաքացիական դաշտ: Եվ եթե էս առումով ռիսկի գնալը հաճախ իրավիճակային է, ապա դու հետո բնականոն կյանքում չպիտի փորձես օգտվել դրանից: Նույն հաջողությամբ՝ եթե դու ընդդիմադիր ես, դա հերոսություն չէ: Դա ընդամենը կարող է խոսել երկու հանգամանքի մասին. կամ դու ապրում ես մի պետությունում, որտեղ քո կարծիքը մեծամասնության կարծիքի հետ չի համընկնում, և դու ընդդիմություն ես, կամ կարելի է խոսել ավելի ցավոտ հանգամանքի մասին՝ որ դու ապրում ես մի պետությունում, որտեղ քո կարծիքը մեծամասնության կարծիքն է, բայց փոքրամասնության կողմից ուզուրպացված իշխանությունը չի թողնում, որ մեծամասնությունը իրացնի իր կարծիքը:
—Ամեն մեկն ունի պայքարը սկսելու իր ժամանակը: Ե՞րբ և ինչպե՞ս մտար քաղաքացիական պայքարի մեջ:
— Երևի ես դեռ շատ փորք տարիքից եմ պայքարող եղել: Բակում, դպրոցում, ամեն տեղ, իմ փոքրական ձևով փորձել եմ արդարություն ապահովել ու միշտ ըմբոստացել եմ, երբ նկատել եմ՝ ինչ-որ բան այնպես չի: Ավելի մեծ տարիքում դպրոցի մանկավարժները միշտ բողոքում էին ինձանից, որովհետև ոչ մի կերպ չէի տեղավորվում ամեն ինչ լսելու ու համաձայնելու ռեժիմի մեջ: Իսկ քաղաքական պայքարը 2008 թվականի փետրվարի շրջանում սկսվեց, երբ երկրի ապագայի հարցը շոշափվում էր ամենուր՝ տրանսպորտում, փողոցում, դպրոցում: 
Ես այդ ժամանակ տասներորդ դասարանն էի ավարտում, սկսեցի քիչ-քիչ հետաքրքրվել, հոդվածներ կարդալ: Սկզբում կարծում էի, որ հանրահավաքի գնացող մարդիկ այլմոլորակային են, չնայած որ տանը ինձ 88-ի ոգով էին մեծացրել: Գիտեի, որ մարդիկ դուրս են եկել փողոց, միահամուռ կամք են դրսևորել, բայց միևնույն է՝ փողոցում վանկարկելը ինձ համար դեռ օտար բան էր: Հետո հասկացա, որ մարդիկ ընդամենը ուզում են ասել իրենց կարծիքը, և դրա համար նրանց ծեծում են, սպառնում են: Մի օր, առանց որևէ մեկին ասելու, որոշեցի գնալ հանրահավաքի, ու թվում էր՝ բոլոր մարդիկ ճանաչում են իրար, փորձում են միմյանց օգնել: Ճիշտ նույն ժամանակ հանրային հեռուստաալիքը առավոտից երեկո կրկնում էր, որ Ազատության հրապարակի ցուցարարները խուլիգաններ են ու հարբեցողներ: Եթե չեմ սխալվում՝ այդ ժամանակ 17 տարեկան էի: Որոշեցի, որ ես էլ եմ մասնակցելու հանրահավաքներին՝ փորձելով աջակցել Հայաստանում օրինակարգ իշխանությունների ձևավորման գործընթացին: Հասկացա, որ առանձին միջավայրում՝ դպրոցում, բակում, աշխատավայրում կամ մեկ այլ տեղ արդարության համար պայքարելը շատ կարևոր է, բայց լուրջ առանցքային փոփոխությունների հասնելու համար հարկավոր է համախմբվել:
— Հայաստանում դեռ օրինակարգ իշխանություններ չեն ձևավորվել, և շատերը, չհասնելով հիմնական արդյունքին, հոգնում են, կիսատ թողնում պայքարը: Դու չե՞ս հոգնում:
-Քաղաքացու դիրքը չի ենթադրում հոգնել, որովհետև կյանքի բնականոն մի մասն է, և եթե հոգնում ես էդ մի մասից, թերի ու ոչ լիարժեք ես դարձնում քո կյանքը:
‘