‘
iLur.am-ի հետ զրույցում ասում է ֆինանսների նախարար Դավիթ Սարգսյանը:
—Պարոն Սարգսյան, որպես նախարար, ինչո՞վ եք վստահ, որ պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգը, որի շուրջ այսքան աղմուկ բարձրացավ եւ որը կառավարությունը կրծքով պաշտպանում է, արդյունավետ է:
— Երկների մեծ մասը, որոնք ունեն բնակչության ծերացման խնդիր, կանգնած են միեւնույն խնդրի առջեւ` ինչպես ֆինանսավորել ապագա կենսաթոշակառուների թոշակները: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո «բեյբի բում»-ի տարիներին մեծ ծնելիություն եղավ: Այժմ «բեյբի բում»-ի տարիներին ծնվածները գնում են կենսաթոշակի, բայց դրան հաջորդած տարիներին ծնելիության ցուցանիշը նվազեց: Դրա համար էլ հետխորհրդային երկրներում, այդ թվում` Հայաստանում, խնդիրներ են ստեղծվել մեկ աշխատողին բաժին ընկնող կենսաթոշակառուների հարցում: Մեր այսօրվա համակարգը լավ էր աշխատում այն ժամանակ, երբ երեք-չորս աշխատողին բաժին էր ընկնում մեկ կենսաթոշակառու: Երբ այդ թիվը սկսում է նվազել 3-ից, առաջ է գալիս կենսաթոշակառուներին արժանապատիվ վճարելու խնդիրը: Այս խնդիրը ունեն բոլոր ծերացող երկրները: Նման իրավիճակը լուծելու երկու տարբերակ կա. առաջին` բարձրացնել հարկերը, եւ այսօր եվրոպական շատ երկրներում գնացել են հարկերը բարձրացնելու ճանապարհով: Մեզանում հարկային հետեւյալ համակարգն է` եկամտային հարկը կազմում է 24.4 տոկոս, գումարած առաջարկվող այս 5 տոկոսը: Այսինքն` 29.4 տոկոս` Եվրոպայում կիրառվող 56 տոկոսի փոխարեն: Մենք չենք գնում հարկերն ավելացնելու ճանապարհով, այլ առաջարկում ենք այդ 5 տոկոսը վճարել, որը չի գնա ընդհանուր կաթսա, չի ծախսվի ուրիշ ոլորտներում, այլ կմնա ու կկուտակվի տվյալ անձի հաշվին: Այս ընտրության առաջ շատ ու շատ երկրներ են կանգնած: Երկրների մի մասը հաջողությամբ է հասել այս համակարգին, երկրներ կան, որոնք անցել են այս համակարգին, բայց խնդիրներ են ունեցել, երկրներ կան, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով չեն անցել այդ համակարգին: Թե ինչու ենք համոզված, որ այս համակարգը հաջող է, հետեւյալ կերպ կպատասխանեմ` մենք ուսումնասիրել ենք այս համակարգին անցած բոլոր երկրների 10 տարիների փորձը` եւ նրանցը, ովքեր հաջողության են հասել, եւ նրանք, ովքեր խնդիրներ են ունեցել: Մենք էլ 10 տարի շարունակ` 2003թ. սկսած մանրամասն քննարկել ենք այդ համակարգը` տարբեր մասնագետների, տարբեր կուսակցությունների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ: Այն, ինչ առաջարկել ենք 10 տարի առաջ եւ ինչ ունենք այսօր, էապես տարբեր են. մենք կարողացել ենք հաշվել բոլոր սխալներն ու ռիսկերը եւ մշակել ենք մի համակարգ, որը զերծ է այդ սխալներից: Ուստի, կարծում եմ դա հաջողված համակարգ է:
—Մտավախություն չունե՞ք, որ մեզ մոտ էլ այդ ծրագիրը հաջողության չի հասնի` հաշվի առնելով հայաստանյան իրականությանը հատուկ մի շարք հանգամանքներ:
— Ես կարծում եմ, որ բոլոր հնարավոր բացասական ռիսկերը, հնարավորությունները հաշվի ենք առել: Իհարկե, տեսականորեն չեմ բացառում, որ կարող են լինել ինչ-որ ռիսկեր, երեւույթներ, որոնք հաշվի չենք առել: Տեսականորեն չեմ բացառում: Բայց դա առիթ չպիտի հանդիսանա այս բարեփոխումները չիրականացնելու համար: Այս բարեփոխումն այլընտրանք չունի: Սրա այլընտրանքը հարկերի բարձրացումն է:
— Այս կառավարության մի շարք կանխատեսումներ, անգամ կարճ ժամանակի մեջ, չեն իրականացել կամ սխալ են դուրս եկել. հիշենք վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի հայտարարությունը, որ ճգնաժամը կշրջանցի Հայաստանը եւ այլն: Հիմա ի՞նչ երաշխիք կա, որ 25-30 տարվա կտրվածքով կանխատեսումները կիրականան:
— Սա կանխատեսում չէ: Մենք այսօր ասում ենք հետեւյալը. այս բարեփոխումներին այլընտրանք չկա: Սրա այլընտրանքը հարկերի բարձրացումն է` 25 տոկոսից դարձնել 50 տոկոս: Հիմա ո՞ր այլընտրանքով առաջ գնանք: Հարկերը դարձնենք 70 տոկո՞ս, թե՞՝ գումարները մարդիկ խնայեն իրենց հաշվին, որ կենսաթոշակային տարիքի անցնելուց հետո կենսաթոշակ ստանան:
— Իսկ կառավարության կանխատեսումների ձախողման ու սայթաքման մասին ինչ կասե՞ք:
— Դրանք գնահատականներ են, որոնց հետ ես համաձայն չեմ:
— Ո՞րն է երաշխիքը, որ այն հիմնադրամները, որտեղ կուտակվելու են գումարները, մի օր չեն անհետանա:
— Այս հարցում մարդկանց մոտ կա չըմբռնում. այդ գումարները չեն գնում հիմնադրամներ: Գոյություն ունի կենտրոնական դեպոզիտ, որտեղ բացվում են քաղաքացիների առանձին հաշիվներ: Կան մասնավոր ակտիվների կառավարիչներ, որոնք ստանում են ակտիվների խումբը, եւ ստանում են դրանք ոչ թե գումարների, այլ` ակտիվների տեսքով ու պարզապես` որոշում են կայացնում թե ինչպես կառավարեն գումարները, որտեղ ներդնեն դրանք: Եթե ինքը սնանկանա որպես ակտիվների կառավարիչ, դա մեր կյանքում ոչինչ չի փոխի, քանի որ մեր գումարներն իր մոտ չեն, այլ` մեր գումարները հաշվառված են կենտրոնական դեպոզիտում եւ ներդրված են, օրինակ` BMW-ի ակցիաներում կամ Հայաստանի պարտատոմսերում: Ինքը եթե հետագայում սնանկանա, մեր գումարները չեն կորչի: Միակ խնդիրը որ կա, հետեւյալն է` արդյոք նա արդյունավետ է կառավարում ակտիվները, արդյոք խելամիտ է կառավարում գումարները, արդյոք ապահովում են եկամտաբերություն, թե ոչ: Եթե նրա որոշումները չլինեն լավը եւ ունենանք որոշակի կորուստներ, ապա կան երաշխիքային հիմնադրամներ, որոնք պետք է փոխհատուցեն: Երաշխիքային հիմնադրամների գումարներն էլ ձեւավորվում են ակտիվների կառավարիչների երկամուտներից. այսինքն` կառավարիչները, որոնք մեր ակտիվները տնօրինելով եկամուտ են ստանում, հատկացումներ է անում եւ ապահովագրում իր գործունեությունը:
—Արդյո՞ք «Կուտակային կենսաթոշակների մասին» օրենքի սահմանադրականության հետ կապված խնդիրներ չունենք:
— Ոչ, ոչ: Իսկ արդյոք սահմանադրականության հարց չկա, երբ բոլորին պարտադրվում է վճարել ԱՊՊԱ-ի համար, երբ պարտադրում են գնալ ու 20-30 հազարական դրամ վճարել ԱՊՊԱ-ի համար: Հիմա էլ ասում ենք, որ պարտավոր եք ձեր եկամուտների 5 տոկոսը պահել ձեր անձնական հաշվին:
— Ուղղակի Սահմանադրությունը իրավունք է տալիս անձին ինքնուրույն տնօրինելու իր ունեցվածքը, տվյալ դեպքում` եկամուտները, նաեւ պետությունը պարտավոր է ապահովել մարդու բարվոք վիճակը, բայց այս օրենքով ստիպում են մարդուն իր եկամուտի մի մասը մուծել կենսաթոշակային այդ հիմնադրամին, այդպիսով, նրան զրկելով այդ եկամուտի մի մասից:
— Այստեղ խնդիրը հետեւյալն է` ո՞վ է բողոքում եւ ինչո՞ւ է բողոքում: Եթե նկատել եք` բողոքում են նրանք, ովքեր բարձր վարձատրություն են ստանում, աշխատում են մեծ ընկերություններում: Իսկ ինչու փոքր բիզնեսը չի բողոքում: Առաջին անգամ բողոքում է ոչ թե փոքր բիզնեսը, այլ` մեծ ընկերություններում աշխատողները, որոնք մեծ գումարներ են ստանում: Ինձ մոտ հարց է առաջանում` արդյոք այս գործընթացը մեծ ընկերություններից ուղղորդված է, թե ոչ: Ես որեւէ պնդում չեմ անում, Աստված մի արասցե: Բայց հետաքրքիր երեւույթ է` առաջին անգամ բողոքում են մեծ գումար ստացողները: Սա միգուցե զուգադիպություն է, բայց` հետաքրքիր զուգադիպություն է: Եվս մեկ հանգամանք. ամբողջ աշխարհում երիտասարդները չեն մտածում, որ ծերանալու են: Հասնում են 60 տարեկան, նոր են մտածում, որ ծերացել են: 20-30 տարեկանը չի մտածում, որ պետք է թոշակ ստանա, պետք է թոշակի անցնի, եւ դա նորմալ երեւույթ է, այդպես էլ պետք է լինի: Պետության պարտավորություններից մեկն էլ այն է, որ ասի` ոչ, բոլորս մահկանացուներ ենք, բոլորս հասնելու ենք ծերության տարիքի եւ ծերության ժամանակ էլ պետք է արժանապատիվ կյանքով ապրել:
— Դուք ՀՀԿ—ական եք, այդ կոնտեքստում այսպիսի հարց՝ ինչո՞ւ ձեր կուսակցության ներկայացուցիչները չեկան խորհրդարան, չմասնակցեցին ընդդիմադիր խմբակցությունների նախաձեռնած արտահերթ նիստին եւ չներկայացրին այս բոլոր փաստարկները, թե՞ վերջին պահին վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի հրահանգով է տապալվել արտահերթ նիստը:
— Առաջինը` ես չեմ կարծում, որ ՀՀԿ-ն երբեւէ որեւէ հարց քննարկելուց խուսափել է: Երկրորդ` ես չեմ կարծում, որ բոլոր արտահերթ նիստերն են, որ քվորում են ունենում: Եվ երրորդ` վարչապետի հետ կապված նման բան տեղի չի ունեցել. առաջին անգամն եմ այդ մասին լսում, ասեմ` շատ հետաքրքիր տեսակետ էր: Եվ ամենակարեւորը` այս օրենքներն ընդունվել են 2012-ին, իսկ քննարկվել են ԱԺ-ում դրանից առաջ` մեկ տարվա ընթացքում` 2011-2012թթ., իսկ հայեցակարգի տեսքով այս թեման քննարկվել է էլ ավելի վաղուց: Եղել են քաղաքական քննարկումներ, եղել են կուսակցական քննարկումներ, մասնագիտական քննարկումներ, եղել են քննարկումներ իշխանական ու ընդդիմադիր կուսակցությունների հետ: Եվ հիմա, երբ մեկ տարի առաջ քննարկել, փակել ենք այդ թեման, ինչո՞ւ կրկին դրան վերադառնանք: Ի՞նչ նպատակ ունի կրկին այդ թեման բացելն ու քննարկելը: Ինչու մեկ տարով հետաձգենք այդ գործընթացը, ինչ պետք է փոխվի այս ընթացքում: Մենք մեկ անգամ արդեն անցել ենք այդ քննարկումները ու որոշումը կայացվել է, էլ ինչո՞ւ վերադառնանք կրկին քննարկումների:
— Մտավախություն չունե՞ք, որ այսօր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի դեմ պայքարողները պարզապես կարտագաղթեն, առավել եւս, երբ իրենք էլ են նախազգուշացնում` «Մի դրդեք մեզ արտագաղթելու»:
— Ոչ: Նման մտահոգություն չունեմ: Վերջերս շատ մոդայիկ է դարձել, երբ ասում են` «Եթե սա չանեք, կարտագաղթեմ»: Կարծում եմ` սա դարձել է մոդայիկ բառապաշար եւ համոզված եմ` այն երբեք տեղի չի ունենա:
— Վերադառնանք հարցազրույցի առաջին հարցին ձեր տված պատասխանին, երբ խոսում էիք ծերացող հասարակության մասին: Կարո՞ղ ենք արձանագրել, որ ՀՀ ֆինանսների նախարարի կարծիքով Հայաստանում հասարակությունը ծերանում է:
— Այո: Բայց դա միայն Հայաստանին չի բնորոշ:
— Տիգրան Սարգսյանի կառավարությունը հաջողված կառավարություն ե՞ք համարում, թե ոչ:
— Մեր կառավարությունը, իհարկե, հաջողված կառավարություն է:
— Բայց չէ՞ որ հենց այս կառավարության օրոք ՀՀ—ում աղքատության թիվը աճեց, արտագաղթի թիվն աճեց, մի շարք այլ բացասական ցուցանիշներ կարող ենք հիմա թվարկել:
— Բայց չէ՞որ կան նաեւ դրական ցուցանիշներ: Հինգ տարի առաջ եթե մտնեիք կադաստր, միանշանակ կաշառք էիք տալու, փոքր, թե մեծ չափերով, բայց` կաշառք էիք տալու, ժամերով հերթ էիք կանգնելու: Հինգ տարի առաջ եթե մեքենայի պետհամարանիշ հանեիք, էլի ժամերով հերթ էիք կանգնելու, կաշառք էիք տալու: Բոլորս, այո, գնացել ենք, բոլորս հիշում ենք հերթերը, կաշառքները, սենյակներ մտնելը: Եղել է, չէ՞: Բայց այսօր չկա:
— Դուք փաստորեն, կաշա՞ռք եք տվել:
— Չէ, չէ..: Բայց իմ մատնանշած երեւույթը եղել է, չէ՞: Բայց այսօր չկա այդ երույթը: Դա փաստ է ու շատ լավ փաստ է:
— Բայց արտագաղթը կամ աղքատությունն էլ կան, ու անգամ պաշտոնական ցուցանիշներն ուրախացնող չեն:
— Իհարկե, դրանք էլ կան: Բայց ամեն ինչ պետք է համեմատության մեջ նայել: Այսինքն` արդյոք միայն ֆինանսական կամ միայն տնտեսական գործոնների պատճառով են մարդիկ հեռանում երկրից, թե կան նաեւ այլ գործոններ, որո՞նք են այդ գործոնները: Այսօր Լիտվայից խայտառակ արտագաղթ է: Եթե ցուցանիշները նայեք, համադրեք, կզարմանաք: Ինչո՞ւ են նրանք արտագաղթում, եթե մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ով նրանք մեզանից բարձր մակարդակի են, չէ՞ որ նրանք Եվրոմիության անդամ են, աղքատությունը նրանց մոտ շատ ցածր մակարդակի է:
— Տեսակետ կա, որ արտագաղթի պատճառը իշխանության լեգիտիմության բացակայությունն է, երկրում տիրող անպատժելիության մթնոլորտը, նաեւ այն, որ հասարակությունը տեսնում է` ինքն իր քվեով չի կարող իշխանություն ձեւավորել, ինքը գործոն չէ, եւ հիասթափված հեռանում է երկրից:
— Տարբեր տեսակետներ կան, բայց ես չեմ կարծում, որ դրանք բոլորը վերջին ճշմարտությունն են:
Արման Գալոյան
‘