‘Հովհաննես Թեքգյոզյան. Եկել է կեղծ տեքստը փսխելու ժամանակը’

5340

Հովհաննե՛ս, վերջերս պատահաբար պարզեցի, որ նախկինում  հեքիաթներ ես գրել։ Կպատմե՞ս հեքիաթների այդ գրքի մասին։ Ի՞նչ ես կարծում՝ մի օր նորից կանդրադառնա՞ս այդ ժանրին:

97 թվականին եմ տպագրել «Հեքիաթներ և զրույցներ» գիրքը ու գրեթե անմիջապես մոռացել  եմ: Գիրք-փորձ էր՝  աշխարհին ռոկոկո պատուհանից նայելու ձև կամ միջոց: Այդ փորձագրքում տեղակայված նյութերը ոչ մի կապ չունեին հեքիաթ կոչվածի հետ, ընդամենը հեքիաթային զգացողությունների արձագանքներ էին: Ինչ վերաբերում է այսօրվան, ապա ասեմ, որ հեքիաթի ժանրը ինձ բոլորովին չի հուզում: Պատճառը հավերժական սիմվոլներն են, որոնք այնքան աներես են, որ չեն ուզում կոտրվել: Եթե նույնիսկ կոտրվեն, հեքիաթը կշեղվի իր այսպես ասած ուղեծրից, իսկ ես ուզում եմ ազատ կոտրել: Տեքստը հենց կոտրելու համար է: Շարահյուսություն ու կետադրություն ստեղծած «հեքիաթագիրները» թերևս մի նպատակ են ունեցել՝ շարահյուս կետադրականությամբ գրական քաղբանտարկյալ սարքել բոլոր նրանց, ովքեր այլընտրանքային արվեստ են ուզում ստեղծել: Տեքստի խնդիրը ընդամենը արվեստագետի ինքնաժխտումն է: Այլ ֆունկցիա՝ պատմական արժեք, ֆլան-ֆստան, բառի հուշարձան կամ տառի մեհյան ասողները ընդամենը տեքստի ռեպրեսիայի պաշտպաններն են:  Այսօրվա իմ գիրը երեկվա գրիս ժխտումն է: Եթե չժխտեցի՝ ուրեմն արձան եմ: Լենին պապիկը չի՞ ասել, որ արձանները արմատ-մարմատ չունեն, մեկ-մեկ էլ գլխից զրկվում են:

-Չարձանանալուց բացի ո՞րն է անընդհատ անցածը ժխտելու և նորին անցնելու պատճառը:

Վիլհեմ Ռայխը մի միտք ունի. ասում է, որ յուրաքանչյուր մարդ զարգանալով՝ իր «բնավորության զրահն» է ձեռք բերում, որը նրան պաշտպանում է օտար, զզվելի, վատ, տհաճ, հազարումի փորձանքներից, այսինքն՝ այլ տեսակից: Ստեղծագործող մարդու «զրահը» հավերժ կամավոր լինելն է: Պրոֆեսիոնալիզմը (ի՜նչ զզվելի բառ է չէ՞, մեջը միանգամից Պ և Ֆ կա) ընդամենը տեքստը ջարդելու հնար է:  Մնացած ամեն ինչ՝ զգացողություն, սյուժե, կառույց, կոնցեպտ և այլն եթե պրոֆեսիոնալ, այլ կերպ ասած՝ տյունինգ արած, թրաշած, լաքած-պլպլացրած, վրայից էլ՝ մաստիկա քսած եղավ՝ միանգամից կուսակցական թանգարանի նմուշ է դառնում: Յուրաքանչյուր գործ վերջում ուղեփակոց է. եթե չփակեցիր ու էնքան կայֆ ստացար, որ անընդհատ վերադառնալու մարմաջ ունենաս, հաստատ իմացիր, որ էդ ուղեփակոցը մի գեղեցիկ օր կիջնի ուղիղ  գանգիդ՝ քեզ առհավետ թողնելով քո հա-ջո/ջո-ջո-ջող/ված ստեղծագործության տակ:

-Փաստորեն, ըստ քեզ, չպետք է վերադառնալ հին տարածք:  Արդյո՞ք դա ենթադրում է նոր տարածք ստեղծելու անհրաժեշտություն կամ հնարավորություն, և ի՞նչը կարող է խանգարել այդ նորի ստեղծմանը:

Բագաժը: Նոր գործ ես չէ՞ գրում, բա էդ խեղճին ինչո՞ւ ես հների բկով թումբանները հագցնում: Արվեստը կենդանի օրգանիզմ է. մարդուն եթե անընդհատ շահագործես, բռնաբարես, մի օր կթողնի կգնա, չէ՞: Նույնն էլ՝ արվեստը: Բա’ց թող. էլի գնում է` թող գնա, կա՛մ կվերադառնա, կա՛մ չի վերադառնա: Եթե թախտի տակ խոթես, դու էլ նստես վրան կամ բանտարկես՝ կգնա ու կգնա, իսկ եթե բաց թողնես, էդ դեպքում մի օր անպայման կվերադառնա: Արվեստը ներքին տարածքի խնդիր է: Եթե թողել- փախել է, ուրեմն ազատ չես: Ուրեմն ազատագրվիր, հետո նոր արվեստ ստեղծելու մասին մտածիր: 

-Հին տարածք չվերադառնալո՞վ են պայմանավորված ժանրից ժանր կատարվող անցումները՝ նախ՝ պատմվածքների, հետո՝ էսսեների, այժմ արդեն՝ վեպերի:

Վեպը գրեցի՝ վերջացրի, բայց հիմա էդքան էմոցիա և ուժ չունեմ, որ վեպ գրեմ: Փոքր տարածքում եմ վտվտում, օրինակ՝ էս տարի ֆորմատը փոխեցի և սկսեցի ամսագրային պատմվածքներ գրել: Ինձ դեռ հետաքրքրում ու գրավում է կինոդրամատուրգիան. մի ռադիոպիես էլ գրեցի: Շատ կուզեի լիբրետոներ գրել, բայց տեսակը պիտի ուսումնասիրեմ: Տեքստը գրելուց անմիջապես հետո հեռացնում եմ ինձնից: Չեմ ուզում, որ ինձ վրա իշխի: Եթե տասը տարի առաջ իմ գրած տեքստը քայլելու է, թող քայլի: Ես չեմ ասում, որ հրաժարվում եմ իմ սկզբունքներից՝ դա ուրիշ բան է, բայց դայակություն չեմ անելու էդ տեքստերին. իրենք իրենց համար թող ապրեն կամ չապրեն. արդեն իրենց ստեղծած պահին ինչ եղել՝ եղել են:

-Երբ քո տեքստը գնում է առանձին ապրելու, հավանաբար քո լեզուն էլ է փոխվում: Ի՞նչ փոփոխություններ ես նկատում քո տարբեր շրջանների տեքստերի լեզուների միջև:

Երբ որ հազարից մեկ կարդում եմ իմ գրածերը, տեսնում եմ հետևյալ տենդենցը. սկզբում տեքստը շատ դասական էր, հետո դարձավ զգայական, հետո՝ առանց ածականների, հետո ածականները հայտնվեցին բոլորովին ուրիշ տրանսֆորմացիաներով, հետո տեքստը կերպար դարձավ, հիմա իմ տեքստը դարձել է ծվեն-ծվեն, վաղը ինչ կլինի՝ չգիտեմ: Մի պիես եմ փորձում գրել, որտեղ տեքստ չլինի: Ինձ համար տեքստը վերջին շրջանում ձայնակցություն է, ինտոնացիա: Տեքստի ժամանակը կամաց-կամաց անցնում է. մարդը հիմա ապրում է ավելի վերբալ, վիրտուալ ձայների աշխարհում: Մենք հաճախ տեքստին այդքան ուշադրություն չենք դարձնում, որքան ֆեյսբուքի հաղորդագրության ծվվոցին, սառնարանի միանալուն կամ զանգի ձայնին, այսինքն՝ եթե նայում ես, հեռախոսի զանգը հիմա հիմնականում շատ ավելի կարևոր նշանակություն ունի, քան զանգից հետո կայացած խոսակցությունը: Արվեստում, ստեղծագործության մեջ ինտոնացիան, ձայնային վերբալ համակարգը ինձ համար սկսում են ավելի մեծ կարևորություն ունենալ, մանավանդ՝ թատրոնում, որովհետև քանի գնում՝ համոզվում եմ, որ թատրոնը համր արվեստ է՝ ժեստից ծնված արվեստ:

-Քիչ չեն գրական մրցույթները, որոնք ամփոփվում են գրողներին մրցանակներ տալով: Ինչքանո՞վ ես կարևորում գրական մրցանակները:

Նայած ումից ես ստանում, ինչ և ինչու: Եթե իշխանության հակահիգիենիկ տեղերից դժվարությամբ ես դուրս գալիս ու կյանքիդ նպատակը պանթեոնում թաղվելն է, ապա իշխանության փոփոխվելուց հետո բառիս բուն, փոխաբերական և երկու դեպքում էլ լայն իմաստով մրցանակիդ հետ հնարավոր է հայտնվես քաքի մեջ:   

-Այդ դեպքում ինչու՞ ենք այդքան հաճախ ականատես լինում մրցանակների համար մղվող վեճերի:

Ես իրավասու չեմ որևէ մեկին էդ իմաստով դատելու կամ չդատելու: Մենք ապրում  ենք էնպիսի մի երկրում, որտեղ մարդն անընդհատ ուզում է դիվիդենտներ շահել, որպեսզի իրեն պաշտպանված զգա: Հետանկախության շրջանում էլ եղել են արվեստագետներ, որոնց փոշիացրել, քոքը կտրել են: Դրանից էլ շատերի աչքը վախեցել, քիթն էլ՝ հոտառությունից զրկվել, իմպոտենտ է դարձել: Էսպիսի մի միտք եմ գրել ռադիոպիեսում. «Բռնակալները սիրում են մեդալները ամրացնել իրենց հպատակների հետույքներին, որ հետո աքացի տալիս ավելի մեծ հաճույք ստանան»: Եվ հետո, ու՞մ փրկեց էդ մեդալը: Կգա մի պահ, որ ամեն ինչ կվերարժևորվի:

-Իսկ  վերաիմաստավորման, վերարժևորման գործում գրաքննադատները ի՞նչ դեր պիտի ունենան:

Էս ոլորտում էլի մենք չկարողացանք թոթափել Սովետական Միության դերը: Կար գրողների միություն, որ ուներ վերահսկիչ դեր,  և կային գրականագետներ, որ պիտի ասեին՝ էս մարդը ճիշտ քաղաքական ուղիով է գնում, թե սխալ, այսինքն՝ սա հիերարխիայի և վերահսկելու միտում ուներ իր մեջ: Մեծ հաշվով՝ ի՞նչ է արվեստաբանությունը. քո տեսակից, նախասիրություններից, անձից վեր ես կանգնում, մի կողմ թողնում հավանել-չհավանելը, փորձում գործը վերլուծել: Դրանից էլ լավ բա՞ն .…

-Վերջերս լույս տեսավ քո «Մաշկացավ» վեպը, այնինչ մեր նախորդ հարցազրույցում ասում էիր, որ որոշել ես՝ գիրքը պիտի ինքնասպան լինի։ Ինչպե՞ս փոխեցիր որոշումդ։

Չուզեց ինքնասպան լինել: Ես մե՞ղք ունեմ…. Բացի դրանից ասեմ, որ ամենակարևոր ինքնասպանությունները իդեաների սպանություններն են, երբ դու մի բանով շատ ոգևորվում ես, հետո մատաղ անում: Գրքի ինքնասպան լինելը միայն ինձնից չէր կախված. իմ հերոսը շատ ծանր էր տանում ստեղծագործության առկայությունը. դրա համար ուզեցի, որ գիրքն ինքնասպան լինի: Հետո միտքը փոխեց: Չնայած դրան՝ հիմա «Մաշկացավ»-ը էլի մեռած վիճակում է:

-Քո ստեղծագործություններում շատ հաճախ քաղաքը առանձին կերպար է։ «Փախչող քաղաք» կինովիպակում քաղաքը փախչում էր, «Մաշկացավ»-ում կարծես հոգեվարքի մասին ես խոսում։ Ինչպե՞ս ես զգում քաղաքը հիմա:

-«Մաշկացավ»-ի առաջին մասում մորգ քաղաքն է, երկրորդում՝ քաղաքային տեքստը, երրորդում դառնում է բանակային մի կորպուս, այսինքն՝ էն, ինչ հիմա կատարվում է, չնայած որ անցած տարի եմ ավարտել վեպը: Հիմա քաղաքը ես զգում եմ որպես «պալիգոն»: Վերջին շրջանում հենց քաղաքական զարգացումներից ելնելով՝ երևանյան տեքստը մտնում է ուրիշ պլան. մարդիկ ավելի շատ բացականչություններին են ուշադրություն դարձնում: Շատ դեպքերում տեքստը չի մարսվում, որովհետև կեղծ է և ծամծմվում է մեղրամոմի նման. ո՛չ կարողանում ես ծամել, ո՛չ թքել, իսկ էդ դեպքում էդ ճպճպոցի արդյունքում առաջացած ինտոնացիան է գալիս առաջին պլան: Մարդուն ավելի շատ ինտոնացիոն զգացումներն են սկսում հուզել: Ու ամենակարևորը՝ եկել է ԿԵՂԾ ՏԵՔՍՏԸ ՓՍԽԵԼՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԸ:

Ռիմա Գրիգորյան

 

Նախորդ հոդվածը‘iLur Բլոգ. Սեւան Նշանեան. Մեծ եւ փոքր բանտերու մասին ‘
Հաջորդ հոդվածը‘iLur Բլոգ. Հայաստանակենտրոնությունը նշանակում է…’