‘
Այսօր կառավարության նիստերի դահլիճում մեկնարկած ՀՀՇ համագումարում քիչ առաջ ելույթ ունեցավ ՀՀ հիմնադիր նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: Իր ելույթում առաջին նախագահը անդրադարձավ քաղաքական ուժերի արևմտամետ և ռուսամետ լինելու հանգամանքին` նշելով, որ այդ հարցը իրեն մտահոգություն է պատճառում: Խոսեց նաեւ նախագահական ընտրություններում հնարավոր առաջադրման հարցից, խոստացավ՝ ավելի ուշ ասել իր որոշման մասին:
Նախագահ Տեր-Պետրոսյանի ելույթն ամբողջության ստորեւ.
Սիրելի բարեկամներ եւ կուսակիցներ, Մեր երկրում այնքան շփոթ է, որ կարող են շատերը մոռացած լինել, որ ես ՀՀՇ անդամ եմ, ուզում եմ դա հիշեցնել։ Ոչ մի այլ կուսակցության անդամ ես երբեք չեմ եղել, ոչ մի, եւ ոչ մի այլ կուսակցության անդամ չեմ էլ լինի։
Ուզում եմ շնորհավորել ձեզ բոլորիդ, 18-րդ(՞) համագումարն է արդեն: Համագումարների թվով մենք արդեն իսկ սկսել ենք հավասարվել կամ մոտենալ մեր ավանդական կուսակցություններին: Որովհետեւ վիճակագրությունն էլ կարեւոր գիտություն է։ Սա՝ կատակով, բայց իսկապես ուզում եմ մաղթել հաջողություն, եւ չեմ կասկածում, որ այս կուսակցությունը, որը կարելի է ասել դե ֆակտո 24 տարի, դե յուրե 22 տարի գոյություն ունի, եւ գոյություն է ունենալու այնքան ժամանակ, քանի գոյություն է ունենալու Հայաստան պետությունը:
Հիմա ես մի քանի ընդհանուր բաներ եմ ուզում ասել, որոնք բնորոշում են այսօրվա Հայաստանի քաղաքական կյանքը: Ինձ մտահոգություն է պատճառում հետեւյալ հանգամանքը. առանց այդ էլ մեր ազգի բաժանումները քիչ չէին, այսօր որոշ անապատասխանատու մարդիկ փորձում են մի նոր բաժանում մտցել մեր ազգի մեջ, որն ավելի վտանգավոր է, քան մինչեւ հիմա եղած հակասությունները: Հիմնիվեր սխալ, բայց, նչպես ասացի, վտանգավոր եւ շատ վնասակար։ Դա այն է, որ ուզում են մեր ազգը բաժանել արեւմտամետների եւ ռուսամետների՝ շփոթելով բոլոր կատեգորիաները, շփոթելով այս հասկացությունների քաղաքական, արժեքային եւ գաղափարախոսական բաղադրիչները: Երբ որեւէ քաղաքական ուժ իր քաղաքական ծրագրերը կապում է արեւմտյան ուժերի հետ, նրան համարում են հակառուս։ Երբ որեւէ քաղաքական ուժ իր քաղաքական ծրագրերը եւ Հայաստանի ապագան կապում է ասենք՝ Ռուսաստանի հետ, նրան համարում են ռուսամետ եւ հակաարեւմտյան, ավելին՝ արեւմտյան արժեքները մերժող: Ոչ ոք չի ուզում պարզություն մտցնել այս խնդրի մեջ, ես եմ, որ հիմա ուզում եմ այդ խնդիրն իրականացնել: Ուրեմն, երեք մակարդակի պետք է բաժանել. մի բան են արժեքները, մի այլ բան՝ գաղափարախոսությունը, եւ բացարձակապես մի այլ բան՝ քաղաքական կողմնորոշումը: Քաղաքական կողմնորոշումները, քաղաքական դաշինքները կարող են երբեք կապ չունենալ ոչ արժեքների, ոչ՝ գաղափարախոսության հետ: Քաղաքականությունն ունի բոլորովին ուրիշ տրամաբանություն: Երբ պետք էր՝ իրար կոկորդ կրծող, իրար տասնամյակներ հոշոտող ուժերը կարող էին միավորվել մի երրորդ՝ ավելի վտանգավոր ուժի դեմ՝ ինչպես տեղի ունեցավ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ Չերչիլն ու Ստալինը՝ երկու ոխերիմ թշնամիները դարձան ամենալավ բարեկամները: Պատերազմը վերջացավ, այդ վտանգը վերացավ, եւ նրանք նորից դարձան երդվյալ հակառակորդներ: Ուրեմն, այստեղ ոչ մի կապ չունի ո՛չ գաղափարախոսությունը, ո՛չ արժեքները։ Քաղաքական դաշինքները եւ համագործակցութունը թելադրված են բացարձակ պրագմատիզմով: Եւ սա նոր բան չէ, միջնադարում էլ այդպես էր: Ասում ենք՝ խաչակրաց արշավանքներ, ջիհադ, իսլամական համերաշխություն, եւ այլն: Սրանք էլ քաղաքականության մեջ սուտ բաներ են եղել անգամ միջնադարում: Քրիստոնյաները եւ մուսուլմանները շատ հաճախ համագործակցել են իրար հետ՝ մի որեւէ այլ ուժի դեմ պայքարելու: Կիլիկյան Հայաստանը երբեմն դաշնակցում էր Հալեպի էմիրության հետ՝ պայքարելու ֆրանկների դեմ, խաչակիրների դեմ, երբեմն՝ ֆրանկներն ու մահմեդականները դաշնակցում էին իրար հետ՝ պայքարելու Կիլիկիայի դեմ: Ոչ մի գաղափարախոսական ընդհանրություն, անգամ կրոնական համերաշխություն գոյություն չուներ: Սա պետք է հասկանալ մեկընդմիշտ եւ չխառնել գաղափարախոսության եւ արժեքների հետ:
Այժմ գաղափարների մասին. Եթե մեկը լիբերալ է, նրան համարում են արեւմտամետ: Իսկ ինչո՞ւ, սոցիալիստը արեւմտամետ չէ՞, արդյո՞ք սոցիալիզմը արեւմտյան արժեք չէ՞, բա ի՞նչ է, բա որտեղի՞ց է առաջացել սոցիալիզմը: Լիբերալիզմն էլ է արեւմտյան գաղափարախոսություն, սոցիալիզմն էլ, կոմունիզմն էլ: Չինաստանը, որ դարեր շարունակ մեկուսացվածության քաղաքականություն էր վարել, 20-րդ դարում որդեգրեց արեւմտյան ամենաարմատական գաղափարախոսություններից մեկը՝ կոմունիզմը եւ այսօր էր մնում է նրա ամենահավատարիմ հավատավորը: Բայց չպետք է կարծել, որ այն, ինչը որ արեւմտյան է, լավն է: Չկա նման բան: Այո, եւրոպացիներն են ստեղծել լիբերալիզմը, դեմոկրատիան, պառլամենտարիզմը, սոցիալիզմը, բայց չպետք է մոռանալ, որ եւրոպայում են ստեղծվել նաեւ ինկվիզիցիան, խաչակրաց արշավանքները, ֆաշիզմը, ռասիզմը: Ուրեմն, չի կարելի միանշանակ գնահատել քաղաքական կողմնորոշումները կամ արժեքային համակարգը:
Եւ երրորդը, ասացի, մեկը քաղաքականությունն է, պրագմատիզմը, երկրորդը գաղափարախոսությունը, երրորդը՝ արժեքայն համակարգը։ Արժեքային համակարգի տեսակետից Հայաստանը, հայ ժողովրդին այսօր բաժանել երկու մասի՝ նշանակում է դավաճանել մեր Սահմանադրությանը կամ պարզապես զբաղվել խառնակչությամբ: Դա նշանակում է չիմանալ մեր Սահմանադրությունը: Բացեք մեր Սահմանադրությունը՝ ընդունված 1995թ. եւ լրացված 2005 թվականին, այն ամբողջությամբ հիմնված է արեւմտյան կամ գուցե կարելի է ասել արդեն՝ համամարդկային արժեքների վրա: Եւ այդ Սահմանադրությանը կողմ է քվեարկել մեր ժողովուրդը: Թվարկեմ այդ արժեքների գոնե մի մասը՝ ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ, իրավունքի գերակայություն, խղճի, խոսքի, մամուլի ազատություն, սեփականության ձեւերի բազմազանություն, յուրաքանչյուրին հավասար հնարավորությունների ընձեռում: Մեր ամբողջ ազգը կողմ է քվեարկել այս արժեքներին: Հիմա ինչպե՞ս կարող են ինչ-որ մարդիկ, ամբիցիաներով տառապող, փորձել մեր ժողովրդի մի մասին համարել ոչ արեւմտամետ, իսկ իրենց արեւմուտքի վեհ գաղափարների կրողներ: Սա շատ վտանգավոր, շատ վնասակար, արկածախնդրական գործունեություն է:
Քաղաքական կողմնորոշման մասին
Ես գիտեմ այդ մարդկանց անգամ մոտիվացիան. նրանք խոսում են իբր թե արժեքներից են, իբր թե քաղաքական կողմնորոշումներից (ես կողմնորոշման մասին էլ կխոսեմ) բայց ավելի շատ նկատի ունեն այլ բան. դրանք ավելի շատ գործակալական կողմնորոշումներ են, քան արժեքային կամ քաղաքական: Նույնը վերաբերում է նաեւ, այսպես կոչված, ռուսամետություն քարոզողներին, նրանց մոտ էլ արժեքներն ու գաղափարախոսությունը կամ քաղաքականությունը չէ, որ առաջնորդում են, այլ, ինչպես ասացի, գործակալական մոտիվացիան:
Հիմա քաղաքական կողմնորոշման մասին։ Նույնիսկ լուրջ քաղաքական գործիչներ Հայաստանում ասում են, թե Հայաստանը պետք է կողմնորոշվի, պետք է հստակեցնի իր վերաբերմունքը՝ կա՛մ դեպի Արեւմուտք, կա՛մ դեպի Ռուսաստան: Ո՞վ ասաց: Ո՞վ ասաց թե սա է բացարձակ ճշմարտությունը։ Դուք գիտեք ՀՀՇ-ի գաղափարախոսությունը, այն ամբողջությամբ հիմնված է հենց սրա մերժման վրա՝ չընդունել ոչ մի քաղաքական կողմնորոշում՝ որպես ազգի հավերժական դավանանք: Կողմնորոշումները կարող են լինել ժամանակավոր դաշինքներ՝ բխած կոնկրետ պետական շահերից: Բայց երբեք ոչ հավերժական: Մենք մերժում ենք ցանկացած տիպի քաղաքական կողմնորոշում, հավատարմության երդում որեւէ գերտերության կամ որեւէ գաղափարախոսության: Մենք ոչ արեւմտամետ պիտի լինենք, ոչ՝ ռուսամետ։ Միակողոմանի կողմնորոշումը որեւէ ազգի դեռեւս բարիք չի բերել, որովհետեւ միակողմանի կողմնորոշումը ստեղծում է որոշ բարեկամներ, բայց ստեղծում է նաեւ բազմաթիվ թշնամիներ: Դուք տեսեք՝ այսօր Իսրայելը, որը բացարձակապես կողմնորոշված է դեպի ԱՄՆ-ն եւ Արեւմուտք: Եւ ի՞նչ. 50 տարի է՝ արդեն այդ երկիրը գտնվում է պատերազմական վիճակում, շրջապատված է թշնամիներով: Եւ որքան խորացնում է իր հարաբերությունները Արեւմուտքի հետ, այնքան խորացնում է թշնամությունը իր հարեւանների հետ: Հիմա ի՞նչ եք ուզում՝ Հայաստա՞նն էլ այդ վիճակում հայտնվի։ Հայաստաննը քի՞չ թշնամներ ունի, որ դրանց վրա նոր թշնամիներ ավելացնի։ Սա ասելով, ես ուզում եմ ասել մի այլ բան. Կործանարար է ինչպես միակողմանի արեւմտամետ, այնպես նաեւ՝ ռուսամետ կողմնորոշումը, իսկ շատ ավելի կործանարար կլինի հակաամերիկականությունը կամ հակառուսականությունը:
Ուրեմն, Հայաստանը պետք է ոչ թե ամերիկամետ կամ ռուսամետ լինի, այլ հակաամերիկյան եւ հակառուս չպետք է լինի: Ահա այս պետք է լինի այս երկրի դավանանքը:
Մեկ այլ թյուրիմացության կամ շփոթության մասին, որ այսօր ուզում են փաթաթել մեր ժողովրդի վզին՝ թե Հայաստանը ի վիճակի չէ ինքնուրույն լուծել իր ներքին խնդիրները, ի վիճակի չէ անգամ նախագահ ընտրել իր սեփական ուժերով, իր սեփական կամքով, եւ Հայաստանի նախագահը պետք է նշանակվի կամ ԱՄՆ-ից, կամ ՌԴ-ից: Այսինքն, ով չունենա Ամերիկայի, կամ Ռուսաստանի աջակցությունը, որեւէ շանս չունի Հայաստանում նախագահ դառնալու: Սա էլ մի ահավոր բան է, ավելի մեծ նիհիլիզմ ու հուսահատություն բերող բան դժվար է պատկերացնել: Կամ մեր ժողովրդին որքան պետք է արհամարհես, որ այդպիսի կարծիք հայտնես: Բացի դա, սա նաեւ հիմնովին սխալ է: Ոչ ԱՄՆ-ն, ոչ Ռուսաստանը երբեք չեն կարող Հայաստանում ստեղծել ինչ-որ ուժ, ինչ-որ լիդեր եւ նրան նախագահ դարձնել: Որեւէ տեղ այդպիսի բան որեւէ մեկին չի հաջողվել, շատերն ասում են, թե Սաակաշվիլիին նախագահ դարձրեցին ամերիկացիները, Յուշչենկոյին՝նախագահ դարձրեցն ամերիկացիները, կամ հմա՝ Յանուկովիչին կամ Իվանիշվիլուն՝ ռուսները: Սրանք անլուրջ, քաղաքականությունից բան չհասկացող մարդկանց դատողություններ են: Այդ մարդիկ իրենք իրենց ստեղծեցին: Սահակաշվիլին կարողացավ Վրաստանում համախմբել բոլոր ընդդիմադիր ուժերին, դառնալ լիդեր, եւ դրանից հետո դառնալ քաղաքական գործոն, որից հետո, իհարկե, արտաքին ուժերի աջակցությունը կարող է որոշ դեր խաղալ: Բայց նրանք չեն ստեղծել դա, Յուշչենկոն կար, Յուշչենկոն ստեղծեց հզոր ճակատ, որից հետո ստացավ Արեւմուտքի աջակցությունը։ Զրոյից որեւէ բան արտաքին ուժերը չեն կարող ստեղծել:
Այստեղ էլ կան մարդիկ, որոնց թվում է, թե եթե ինչ-որ ձեւերով լեզու գտնեն արտաքին ուժերի հետ, այստեղ լիդեր կդառնան: Ոչ, ախպեր ջան, նախ դու այստեղ լիդեր դարձիր, որից հետո քեզ հետ այնտեղ հաշվի կնստեն:
Իհարկե, ես գիտեմ՝ ուրիշ բան եք սպասում դուք ինձնից, որ ասեմ: Հմա երեւի ասում եք՝ եկել կանգնել մեր գլխին դասախոսություն է կարդում։ Բայց ձեզ հուսախաբ եմ անելու, չեմ ասելու այսօր։ Այս իմ ամբողջ վերլուծությունն ինչի համար արեցի։ Ես սպասում եմ (ծիծաղում է): Ես դիմել եմ բոլոր գերտերություններին, Ամերիկային, Չինաստանին, Ռուսաստանին, Եւրամիությանը, մինչեւ նրանց հավանությունը չստանամ, ես չեմ կարող ձեզ պատասխան տալ: Ուրեմն, խնդրում եմ, մի երկու օր էլ սպասեք, բոլոր գերտերությունները ինձ խոստացել են, հիմա իրենք գլուխ են ջարդում, նստած ստրատեգիան են որոշում, ինձ խոստացել են երկու օրից պատասխանել, երկու օրից դուք էլ այդ պատասխանը կստանաք:
‘