‘
Ilur.am-ի զրուցակիցն է գրող, թարգմանիչ Վահրամ Մարտիրոսյանը
-Պարոն Մարտիրոսյան, երբ 1998 թե 99 թթ.-ին Հրանտ Մաթեւոսյանին լրագրողները հարցրին, թե ինչու չի գրում, նա բառացիորեն ասաց հետեւյալը. «Գրիչը ձեռքիցս ընկել է: Կորցրել եմ ծառուղում նստած իմ գրքին սպասող աղջկան»: Փորձե՞լ եք ճանաչել, հասկանալ այսօրվա ընթերցողին, ի՞նչ է ակնկալում նա ժամանակակից գրողից ու գրականությունից:
-Ես էլ 1999 թ. հարցազրույց տվեցի «Առավոտ» թերթին, որը վերնագրված էր «Առանց ընթերցողի» եւ նույն խնդրին էր վերաբերում: Ես կարծում եմ, որ անցած տարիների ընթացքում գրականության վիճակը չի լավացել, այլ ավելի է վատացել: Եվ եթե այսօրվա գրականության մասին խոսեմ, պետք է շատ հոռետեսական բաներ ասեմ: Մենք չենք սպառում մեր մշակույթը, սպառում ենք այն ժամանակ, երբ դրսից պատվեր կամ դրամաշնորհ ենք ստանում: «Դուրս» ասելով՝ նկատի ունեմ Արեւմուտքը: Եվ պարզվում է, որ Արեւմուտքի համար ամենաանհետաքրքիր ոլորտը հայ գրականությունն է: Փորձը ցույց է տալիս, որ երբ ներդրում չի կատարվում, մենք չենք սպառում մեր մշակույթի շատ կարեւոր արտադրանքը, որի մի մասն էլ գրականությունն է: Եվ ծիծաղելի են դառնում այն բոլոր մրցանակները, որոնք տալիս են պետական այրերը կամ գրողների միությունը:Դուրս եկեք փողոց եւ հարցրեք, թե հազար հոգուց քանի հոգի գիտեն այդ մրցանակակիրների անունները: Իսկ դա նշանակում է, որ մենք չդիմացանք ֆինանսական-տնտեսական առաջին իսկ դժվարություններին, եւ առաջին բանը, որից հրաժարվեցինք, գիրքն էր: Ես արդեն հոգնել եմ ասելուց, որ եթե գիրք գնելու հնարավորություն ունեցողների մի քանի տոկոսն էլ գիրք գներ, մենք հասարակության մեջ կունենայինք գրքի շրջանառություն: Եվ այն խառնիճաղանջ լեզուն, որը տարածված է հանրային սփռման մեջ, մի փոքր ավելի կանոնակարգված եւ բարելավված կլիներ: Քրիստոսն ասում է. «Կարեւոր չէ, թե ինչ է մտնում մարդու բերանը, կարեւոր է, թե ինչ է դուրս գալիս»: Ի՞նչ բառերով, ձեւակերպումներով ու եռանդուժով է այդ խոսքը դուրս գալիս: Եթե փիլիսոփայորեն նայենք, կարծում եմ, քսան-երեսուն տարի կամ կես դար հետո ինչ-որ բաներ կշտկվեն: Կգան նոր, ինքնուրույն մարդիկ, որոնք խորհրդային ժամանակներում չեն ապրել, որովհետեւ խորհրդային շրջանում ապրած մարդը ծրագրավորված, զոմբիացած մարդն էր: Որոշակի դեպքերում մարդուն զոմբիացնում էին դեպի մշակույթը, բայց դա էլ իր ընտրությամբ չէր պայմանավորված, հակառակ դեպքում շարունակություն կունենար: Հիմա այլ կերպ է. շատերն ուսանող ժամանակվանից սկսում են աշխատել, շատերն ինքնուրույն գործ են ձեռնարկում, ձախողվում են, գնում են արտերկիր՝ սովորում են, շատերը վերադառնում են: Այսինքն՝ խմորումներ են ընթանում, եւ ես հույս ունեմ, որ այդ ամենը տարիների ընթացքում կձեւավորի հասարակական միջուկ, որի դեպքում էլ բիզնեսը կլինի իր տեղում, մշակույթն՝ իր, ավանդական արժեքները կլինեն իրենց տեղում, քաղաքակրթության արժեքների նկատմամբ հավատարմությունն՝ իր տեղում: Իսկ որտե՞ղ է իմ ընթերցողը: Որքան ընթերցող ունեի, այդ ընթերցողները հագեցել են իմ երկու վեպով, հատկապես՝ «Սողանք» -ով, որը քաղաքական հնչեղություն ունի: Գրականությունը ես դիտում եմ որպես գրականություն, չեմ ստեղծում քաղաքական նպատակներով, ոչ մի կոնյունկտուրային հաշվարկ թույլ չեմ տալիս, որ մոտենա իմ գրականությանը: Գրականության մեջ եթե զիջումներ ես անում՝ հարմարեցնելով շուկայի պահանջարկին, այն արդեն կործանում է գրականությունը:
-Որպես գրող՝ զգու՞մ եք Ձեզ վրա գրաքննադատության ազդեցությունը:
-Որքանով փորձել եմ հետեւել գրախոսություններին, հետաքրքիր աշխատանքների չեմ հանդիպել: Չեմ հանդիպել գրաքննադատական աշխատանքների, որոնք կարդալիս փորձում ես հասկանալ, թե ինչ նորություն է բերում տվյալ հեղինակը: Տեքստի վերլուծությունը ընթերցողին չի տալիս այն բանալիները, որոնք բացահայտում են հեղինակի անհատականությունը: Կան մի քանի մշակութաբաններ՝ Հրաչ Բայադյան, Վարդան Ջալոյան, որոնց վերլուծությունները կարդալիս առնում եմ այն բանի հոտը, որ կան գրականություն-իրականություն, գրականություն-փիլիսոփայություն, գրականություն-գրականություն, գրականություն-մշակույթ կապերը, որ մոլեկուլը կառուցում են ատոմներից: Միայն միամիտ մարդկանց է թվում, որ գրաքննադատությունը գրքի գնահատական է: Գրաքննադատությունն ինքը գեղարվեստական, մշակութաբանական արժեք է ներկայացնում, որը ժամանցի համար չի գրված, այլ մոդելավորում է իրականությունը, այն իրականությունը, որը տեսանելի չէ կամ տեսանելի է միայն մի կողմով: Գրաքննադատությունը տեսնում, մշակում է հասարակության անատոմիան եւ այն ներկայացնում է ապագայի հասարակությանը: Եթե գեղարվեստական գրականությունը բարձրագույն արվեստ է, նույն կերպ քննադատությունն է արվեստ: Գրաքննադատությունը գրողին հավաստագիր է տալիս այն դեպքում, եթե գրողը ստեղծագործում է այն աղուրի մեջ, որով ընթացել են խոշոր ստեղծագործողները, որոնք արժեքներ են ստեղծել համաշխարհային մշակույթում:
-Նոբելյան մրցանակի արժանացած գրողներից, օրինակ, Գյունթեր Գրասի կամ Պետեր Հանդքեի դեպքում տեսնում ենք, որ նրանց թիկունքում կանգնած են հզոր, մշակույթի արժեքը գիտակցող եւ նրա տարածմամբ զբաղվող պետություններ: Մենք էլ ունենք շնորհալի գրողներ, որոնք, սակայն, արտերկրում շատ քիչ են ճանաչված:
-Քանի՞ հայ գրողի գիտեք, որոնք ճանաչված են արտերկրում: Այդ ճանաչվածությունը խիստ սահմանափակ է, մի քանի երկրում, գրական շրջանակներում են ճանաչված միայն: Բայց միջազգային ճանաչման մասին չենք կարող խոսել: Դա կախված է թարգմանիչների ինստիտուտի բացակայությունից: Լուրջ թարգմանիչներ են պետք, որոնք, պատկերավոր ասած, քացով կխփեն որեւէ հրատարակչության դռանը եւ կներկայացնեն մեր գրողների գործերը՝ ասելով՝ եթե չտպեք՝ դուք կտուժեք: Այդպիսի թարգմանիչներ մենք չունենք: Ոչ միայն պետությունը, այլեւ՝ մասնավոր հիմնադրամները պետք է նպաստեն թարգմանչական ինստիտուտի կայացմանը: Այդ ժամանակ այդ ամենը կարող է արդյունք տալ: Այն գրողները, որոնք միջազգային ասպարեզում կարող են ներկայացնել հայ գրականությունը, ճանաչում ձեռք կբերեն: Սակայն իշխանությունները չեն հասկանում, թե խնդիրը որտեղ է, եւ ինչից պետք է սկսել, որովհետեւ դիլետանտ են՝ բառի վատագույն իմաստով: Շատ հմուտ են միայն մի բանում՝ իշխանությունը գրավելու եւ պահելու մեջ: Մինչդեռ՝ իշխանությունը պահելը եւ երկիր կառավարելը երկու տարբեր հմտություններ են:
-Չե՞ք կարծում, որ քաղաքացիական գիտակցություն արթնացնելու, քաղաքացի դաստիարակելու գործում լրագրությունն այսօր ավելի մեծ դեր է խաղում, քան գրականությունը: Եվ հենց դրանով է պայմանավորված գրականության նկատմամբ անտարբերությունը:
-Նայեք այն լրագրողների մասնագիտական պատրաստվածությանը, որոնք, Ձեր ասելով, քաղաքացի են կերտում: Ես տարեկան մոտ հարյուր հարցազրույց եմ տալիս: Հայ լրագրողների գրեթե իննսուն տոկոսը չի կարդացել իմ գրքերը, բայց ինձնից, որպես գրողի, հարցազրույց է վերցնում: Որպես նախկին լրագրող՝ ես պահպանում եմ համերաշխության սկզբունքը՝ նկատի ունենալով, որ մամուլում պետք է ընդդիմադիր խոսք հնչի: Սակայն ցավալի է, որ շատերը, որոնք իրենց հասարակական դիրքով իրենց համարում են կրթված մարդ, ծանոթ չեն ժամանակակից գրականությանը: Ես պասիվ չեմ, քաղաքացիական դիրքորոշում արտահայտել եմ միշտ: Ի՞նչն է խնդիրը, որ տասը տարի առաջ իմ գրքերն ավելի լավ էին սպառվում: Հիմա սկսել եմ ավելի վա՞տ գրել, թե՞ թեմաներն են անհետաքրքիր:
-Եթե Ձեզ պարգեւատրեին ՀՀ Նախագահի մրցանակով, կվերցնեի՞ք:
-Ես դա չեմ ուզում քննարկել: Գրողների միությունում մրցանակաբաշխություն են անցկացնում, ես այդ մասին կամ չեմ իմանում, կամ ուշ եմ իմանում: Նույնը վերաբերում է ՀՀ Նախագահի մրցանակաբաշխությանը: Ես ուրիշ կոորդինատների մեջ եմ ապրում: Դա մի խաղ է, որն իրենք խաղում են, իսկ ես այդ խաղի մեջ չկամ: Ես «Օրանժ» ընկերության հայտարարած մրցանակաբաշխությանը մասնակցեցի, որպեսզի հովանավոր չփնտրեմ գիրքս տպելու համար: Ես պետպատվերով գիրք չեմ տպել արդեն տասնվեց տարի: Իսկ տասնվեց տարի առաջ էլ գիրքս պետպատվերով առանց իմ իմացության էր տպվել:
Զրուցեց ԹԱԳՈՒՀԻ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ
Լուսանկարը՝ aravot.am
‘