‘
Մեր երկրում տիրող տխուր ու դառը իրավիճակը, առկա բազում ու բազմաթիվ խնդիրները, ամեն քայլափոխի հանդիպող անարդարությունը, ատելության ու անվստահության մթնոլորտն անտանելի են դարձել ոչ միայն սովորական քաղաքացիների, այլև ստեղծագործողների համար: Մշակութային ճգնաժամը, հոգևոր արժեքների կորուստն ու սովը գրեթե անտանելի են դարձել նաև երիտասարդ տաղանդավոր ստեղծագործողների համար: Նրանցից շատերը ստիպված են ելքեր որոնել, որոնք հաճախ նրանց տանում են օտար երկրներ:
Իր նպատակների, արվեստում առկա հիմնահարցերի, հայ գեղանկարչության զարգացման հեռանկարների, արվեստի վրա քաղաքականության ազդեցության և մի շարք այլ հարցերի վերաբերյալ իր տեսակետն է ներկայացնում նկարիչ Արամ Խաչատրյանը:
Պատմիր ընթերցողին, թե ի՞նչ ուղի ես անցել, և որոնք են ուշադրության արժանի կետերը:
Ինչ ուղի էլ անցած լինեի, չէի կարողանա խուսափել այս «գաղջ» մթնոլորտից (ծիծաղում է): Ինչ վերաբերում է իմ կրթությանը, կարող եմ առանձնացնել Ազգային գեղագիտության կենտրոնը, որը շատ բան տվեց ինձ: Հետագայում ավարտել եմ Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի բեմանկարչության բաժինը, որտեղ կրթության որակի մասին ոչ մի լավ բան ասել չեմ կարող: Հայաստանում մասնակցել եմ մի քանի ցուցահանդեսների, որոնց կարևորությունը, իհարկե, չպետք է գերագնահատել, ունեցել եմ նաև տարբեր համագործակցություններ Եվրոպայի և Ամերիկայի հետ:
Հայտնի է, որ գեղագիտության ազգային կենտրոնում շեշտադրվում է նկարչի անհատականության ձևավորումն ու երևակայության զարգացումը: Ստուդիայում անցկացրած տարիներն ի՞նչ տվեցին քեզ:
Գեղագիտության ազգային կենտրոնում հայտնվեցի փոքր տարիքում՝ ընդամենը 5 տարեկան հասակում: Մեր ստուդիան ինձ համար առանձնահատուկ մի վայր էր, որտեղ կարողանում էի թղթին հանձնել իմ երևակայությունների աշխարհը: Առաջին ուսուցչուհիս Սոնա Բանոյանն էր, որին հետո միացավ նաև Գայանե Վարդանյանը:
Իմ մեջ մինչև հիմա էլ վառ են այդ տարիների զգացումները: Ստուդիայի հոտը, նկարները, գունավոր մատիտներով ու ֆլոմաստերներով լի պայուսակները… Այստեղ երբևէ չզգացինք որևէ պարտադրանք մեր ուսուցիչների կողմից, յուրաքանչյուր երեխա կարողանում էր թղթին հանձնել երևակայությունների իր աշխարհը: Շատ ծնողներ մտածում են, որ ստուդիայի սաները տուն պետք է վերադառնան խնձոր կամ բաժակ նկարել սովորած, մինչդեռ, կարծում եմ՝ կարևորը առարկաների՝ իրենց պատկերացումները նկարելն է, մանավանդ՝ այդ տարիքում: Հենց այդ կարողությունն էլ հետագայում ձևավորում է ստեղծագործող անհատի ձեռագիրը:
Արդեն հասուն տարիքում ի՞նչն ես համարում արվեստի հիմնական նպատակը, և ի՞նչ խնդիրներ պետք է այն լուծի:
Արվեստում, մասնավորապես՝ նկարչության մեջ, հիմնական խնդիրը շատ փնտրված, սակայն չգտնված իրականության որոնումն է: Իրականության վերափոխման պահանջը, որը դուրս է գալիս գիտակցականի սահմաններից, մղում է նորանոր փնտրտուքների: Մեր մտածելակերպը պետք է միտված լինի սեփական ես-ի և հասարակության հետ կապի ինքնակատարելագործմանը: Այս ճանապարհին էլ պայքարի ձևը արտահայտվում է գաղափարական և ձևային ֆորմաներով: Պայքարելով ինքդ քո դեմ ` հասնում ես այն կետին, որտեղ կարևոր է արվեստի կապը դիտողի հետ: Այստեղ արդեն ուրիշ հարց է ծագում. ի՞նչ կապ կարող է ունենալ այս հասարակությունը ստեղծագործողի և ստեղծագործության հետ:
Ժամանակակից նկարչությունում ավելի շատ տեղ են զբաղեցնում կոնցեպտուալ՝ հետաքրքրաշարժ լուծումները, այդ պատճառո՞վ է, որ նկարչությունը ձեռք է բերել ավելի մակերեսային ուղղվածություն:
Աշխարհի դինամիկ տեղաշարժին բնորոշ՝ ժամանակակից, սպառողական բնույթ ունեցող Բիենալեները, պերֆորմանսները, դուրս պոկվելով ձևերի ու գույների իրական կերպարանափոխությունից, շարժվում են դեպի ինտելեկտուալացում: Խոսքը արվեստում ուղղվում է դեպի դուրս: Այստեղ է, որ ներքին շարժ տեղի չի ունենում անհատի մոտ, և նկարը վերածվում է ճչացող արտաքին ֆորմայի: Ձևի արտատպության ու ինտելեկտուալ մոտեցման դեպքում դուրս է մղվում շատ կարևոր մետամորֆոզի օրենքը: Արվեստը ինտելեկտուալ բնույթ է ստանում, և շատ հաճախ այն սրամիտ է, հետաքրքիր, ծիծաղելի, բայց ոչ հոգևոր: Եկել է մի ժամանակ, երբ նկարիչը ուղղակի սկսել է չնկարել, անել ամեն ինչ, բացի նկարելուց: Հաղորդակցության ասպեկտը, առաջին հերթին, պիտի հոգեկան ու հոգևոր ուղղվածություն ունենա:
Ձեր աշխատանքներում ի՞նչն եք կարևորում ու ինչի՞ն եք նախապատվություն տալիս` ձևի՞ն, թե՞ բովանդակությանը, ո՞նց եք գտնում այդ երկուսի կապը:
Կարող է ձևից ծնվել բովանդակությունը, կամ հակառակը: Ստեղծագործող նկարչի գիտակցության մեջ միշտ էլ եղել է գաղափարների միաձուլումը նկարչական ձևի մեջ: Սակայն կա ուրիշ ճնշող մի իրականություն, որը փորձ է հասկանալու, թե արդյո՞ք նկարչական ընթացքը պիտի ավելի շատ միտված լինի արտաքին գեղեցկության ցուցադրությանը: Ու ինքս ինձ անընդհատ հարցնում էի` արժե՞ արդյոք փաստերը ներկայացնել այնպես, ինչպես թելադրում է իրականությունը: Այստեղ է, որ շատ հաճախ հասկանում ես, որ անհրաժեշտ է ամեն ինչ անել՝ վերացական պատկերներ հորինել, առարկաներ տեղադրել, միայն թե այն նկարչական լինի, ու այսօր շատ արդիական դարձած՝ 70 ժամանոց պատմություն չլինի նկարի ենթատեքստում: Ձևն ու բովանդակությունը ներդաշնակություն են պահանջում, և միայն գեղարվեստական ձևի մեջ գույնը կարող է չափի էտալոն դառնալ:
Խոսեցինք նկարչի ու հասարակության հետ կապի մասին, արդյոք Դուք տեսնո՞ւմ եք այդ կապը, կամ ինչպե՞ս է այն ծնվում:
Այսօր լուրջ խնդրի առջև ենք կանգնած: Ուշադիր հետևեք, թե ինչ «հոգևոր սնունդ» են ստանում մեր հայրենակիցները, հետևեք սոցիալական կայքերին, կեղծ բարոյախոսներին, քարոզվող տխմարություններին: Ինչ արվեստագետի և արվեստի մասին է խոսքը, երբ տարբեր տեսակի, այսպես կոչված, արվեստագետներ բթացրել են մարդկանց գիտակցությունը: Հասել են ինքնախաբեության գագաթնակետին:
Հեշտ է խոսել անճաշակությունից, մեր հասարակության մեջ իշխող վատ երևույթներից: Դուք` երիտասարդ, շնորհալի արվեստագետներդ, ինչպե՞ս եք պայքարում այդ ամենի դեմ:
Ուղղակի այսօր բոլորի համար փորձությունների ճանապարհը նույնն է դարձել: Բոլորին ամեն ինչ հասանելի է, ու ամեն ինչ միախառնվել է: Լավ գովազդված անորակ գործը շատ ավելի մեծ հավանականություն ունի ճանաչման արժանանալու: Այն մարդիկ ու այն ստեղծագործությունները, որոնք չափանիշ պետք է լինեին, շատ հաճախ Հայաստանում հետին պլան են մղվում: Ինչ-որ մեկի հավակնոտությունը, ֆինանսները, ծանոթ-բարեկամները, ցավոք, այսօր հաղթում են իսկապես շնորհալի երիտասարդներին: Շատերին հաջողվում է խաբել մարդկանց, ու այստեղից էլ սկսվում է անկումը: Անճաշակությունը շատ հաճախ է հաղթում: Ուղղակի դա է նրանց դրած նշաձողը այս ասպարեզում, որը, վստահ եմ, օրինակ՝ Եվրոպայում միանգամից կքանդվի: Կան շատ լավ ստեղծագործողներ հենց Հայաստանում: Պարզապես՝ նրանք չեն ձգտում ամեն տեղ ճչալ իրենց մասին: Այդ պատճառով էլ շատերն են հեռանում, որովհետև սեփական երկրում նրանց համար ամեն ինչ անարդյունավետ է, հեռանում են` հուսալով, որ եվրոպական որևէ երկրում կգտնեն փոխըմբռնում, բարենպաստ միջավայր և այլն:
Շատ ցավալի դիտարկումներ եք կատարում: Ի՞նչը հանգեցրեց Ձեզ նման եզրահանգման:
Ես միշտ դեմ եմ եղել անտարբերությանը, բայց այսօր իշխանությունները, տարբեր մականունավորներ, արվեստը հասցրել են շուկայական էժանագին մակարդակի: Իհարկե, այս խավերը, կուսակցականացված ուսխորհրդի անդամները չե՛ն, որ նպաստում են ստեղծագործողների հուսալքությանը: Պարզապես՝ այս համակարգը ինքնավերարտադրման է հակված, որի գիտակցումն էլ հիասթափեցնում ու հուսալքում է:
Իսկ ի՞նչ նշանակություն ունի նկարիչների միության անդամ լինելը, ու ի՞նչ կարող է այն տալ նկարչին:
Այսօր նկարիչների միության անդամ լինելն էլ ոչինչ չի տալիս: Ամեն ինչ այստեղ ուղղակի ձևական է, դատարկ անուն: Նկարիչների միության անդամ, Նախագահի մրցանակ, վաստակավոր նկարիչ… Ո՞վ չգիտի՝ այդ ամենն ինչպես է արվում, և ովքեր են շատ հաճախ այդ «պատվին» արժանանում: Ուղղակի մեր երկրում, մեր իրականության մեջ ձգտում են ուժի խաբկանք ստեղծել, բայց ավելի վատ իրենց համար: Այսպես կործանվում են թույլերը:
Ի՞նչ եք տանում կամ ի՞նչ եք զգում Հայաստանից մեկնելիս: Առհասարակ, կցանկանայի կարծիքդ իմանալ, եթե քեզ նման՝ բոլորը ելքը երկրից դուրս փնտրեին ու մեկնեին Հայաստանից, մեր երկիրն արդյո՞ք կործանման եզրին չէր կանգնի:
Ամեն մեկն ունի պայքարի իր ձևը: Մեկը ֆեյսբուքում ստատուսներով է պայքարում կամ ինքնադրսևորվում, մյուսը ըմբոստության այլ ձևեր է գտնում: Ես միայն ուրախ կլինեմ, եթե արդարությունը հաղթի: Այսօր երիտասարդությունը լքում է երկիրը, ու մի մասն էլ հաջողություն է կերտում հենց երկրից դուրս: Ի՞նչ հիշողություններ են տանում Հայաստանից, ու ի՞նչն է կապում երկրին. շատ հարցեր մնում են անպատասխան, շատ բազմակետեր ու հարցականներ ավելի թելադրող են դառնում: Հիշողություններիդ շրջանակը գնալով նեղանում է… շատ դեմքեր ու իրադարձություններ ուղղակի ջնջվում են` տեղ ազատելով նորերի համար: Ինչ խոսք, ոչինչ հեշտ չի լինում, ամեն ինչի պետք է պատրաստ լինել …
‘