‘
Հրապարակ թերթը հրապարակել է Լեւոն Ջավախյանի՝ «Я РАБ, Я ТРУС, Я ЛЕВОН ДЖАВАХЯН» պատվածքը, որը մասամբ ներկայացնում ենք ստորեւ:
***
— Фи-гаро, Фи-гаро… Фигаро здесь, Фи-гаро там, Фигаро тут… Фи-гаро, Фи-гаро…
Վագոնի ուղեկցորդը` Կոլյան, արդեն կատարը տաքացրել էր ու սկսել իր արիան մշտական օպերայից:
— Ֆիգարոն ես եմ, ես,- կուրծքն էր ծեծում կարմրամռութը,- մի օր էստեղ եմ, մի օր այնտեղ, մյուս օրն էլ մի այլ տեղ…
Տուրիստական ճեպընթացը Երեւան-Իրկուտսկ երթուղով սուրում էր տափաստանային Ռուսաստանով: Երկաթյա ռելսերի վրա փափուկ օրորվում էին մեր երազները, որ քուն բերելու փոխարեն զվարթ առավոտներ էին բերում, ամառային տաք թրթիռներ, ջահել սրտերի ջերմ բաբախյուն, անկատար իղձերի անվերապահ կատարում: 1975 թվականն էր: Հազիվ թե որեւէ մեկը մեզ Սիբիր աքսորեր: Տասը վագոն հայ ուսուցիչներով կամովի գնում էինք Սիբիր: Դեռ Սանահին կայարանում աչքս ընկավ ուղիղ, երկար ոտքերով, բարակ մեջքով, կոկոնի պես պրկված մեծ կրծքերով, ձվածիր դեմքով, սեւ նշաձեւ աչքերով աղջիկը:
— Էս հո Սոֆի Լորե՞նն ա,- հեգնեցի, այնպես որ կողքիս կանգնած իմ ընկեր Վալերիկը լսեց:
— Զգույշ, Լեւոն,- խոժոռ դեմքն ինձ դարձրեց նա,- մեկ էլ տեսար էդ Սոֆի Լորենը քո կինը դարձավ:
Վալերիկի մարգարեությունը ես թեթեւ տարա: Մտքովս անգամ չէր անցնում, թե այդ հանդիպումը ճակատագրական է լինելու: Մինչդեռ ճակատագրի անտես թռչունը սլանում էր մեր ճեպընթացից էլ արագ: Մինչեւ Իրկուտսկ մենք լուռ հարեւաններ էինք: Իրկուտսկում կանուխ պիտի արթնանայինք, որ մեկնեինք Բայկալ լիճ: Նա քնած էր կողքի խցիկում: Նախախնամության կամոք երկուսս էլ քնով էինք մնացել` կողք կողքի, ես այս կողմում, նա` այն: Երբ խցիկի հայելապատ դռնակը մի կողմ քաշեցի, նա արդեն միջանցքում կանգնած էր: Մեղավորը սի՞րտս էր, թե՞ աչքերս` ես էլ չհասկացա: Ուղիղ նայեցի աչքերին: Երկար ու համառ: Հայացքը չփախցրեց: Ես իմ կյանքում դեռեւս այդքան երկար ոչ մի օրիորդի աչքերի մեջ չէի նայել:
Համարձակությունս չէր բավականացրել: Առաջարկեցի միասին նախաճաշել: Այդ օրը կյանքումս առաջին անգամ մի բան էլ պատահեց: Զարմանալիորեն ինձ հաջողվեց ուտել առանց չփչփոցի` ազնվականին վայել մանրակրկիտ կոկիկությամբ: Իրկուտսկը վերջն էր: Դարձի ճամփան մերն էր լինելու: Արդեն շուրջ քառասուն տարի նույն վագոնի մեջ գնում ենք` ես ու նա: Աստված գիտե, թե ուր ու դեռ քանի տարի… Տասնամյակներ են անցել, երկար ու ձիգ ծանրաբեռ տարիներ… Մեր ամուսնությանը նվիրված ջահել օրերի ծաղկի թերթիկները, Գերցենի ասածի պես, տարին-տարու վրա պոկել` դեն ենք գցել: Մնացել են ցողունն ու պսակը, որ թեեւ կանգուն է ու անթառամ, բայց այլեւս այն վառ օրերի գունագեղ թերթերը չունի: Ես ամենեւին էլ ապագայի համար չեմ գրում: Ես գրում եմ այսօրվա, այս ժամի, այս րոպեի, այս վայրկյանի մասին: Եվ ես չեմ պատրաստվում մեծն Պուշկին կամ մեծն Թումանյան լինել: Թերեւս կնախընտրեի պստիկ վկայողին, այն պուճուրիկ վայրկյանները, որոնց գումարում ապրում է իմ ընտանիքը: Ծաղիկ ընտանիքս հիմա ծաղկեփունջ է:
Նույնիսկ մեջին մի կոկոն թոռնիկ ունեմ, մեկն էլ նոր-նոր սաղմնավորվում է: Իսկ ինչ մնում է հիմիկվա անբույր, անգույն թերթազուրկ ծաղկիս, ապա ժամանակին այն վառվռուն կյանք էր, շուրջանակի տարածված թրթռուն, գունեղ թերթերունքներով: Ես այն ուրիշի դաշտից պոկեցի: Հակառակ պապիս հորդորին, թե քո ճիպոտը քո հանդիցը պոկի: Հիմա ոչ հանդ է մնացել, ոչ էլ դաշտ` համատարած գլոբալիզացիա է: Այն ժամանակ դրա ծիլերը նոր-նոր մեզ էին հասնում: Ամուսնությունից հետո սովորաբար աղջիկը գնում է տղայի տուն: Իմ հետ հակառակը պատահեց: Ես գնացի կնոջս տուն` մայրաքաղաք, որպես բաժինք իմ հետ տանելով գավառական պարզամիտ վարքս եւ բարքս ու նաեւ լոռեցու անկոտրում բարբառը` «ի հեճուկս թշնամեաց եւ ի հրճվանս բարեկամաց»: Նրանց շենքը թեեւ գտնվում էր քաղաքի կենտրոնում, բայց քսանական թվականների ճարտարապետության մի վթարային նմուշ էր, որի միակ առավելությունը թերեւս այն էր, որ այնտեղ, նրանց իսկ բնակարանում, ապրել էր քաջարի գրող Լեռ Կամսարը:
Իսկ ինչո՞ւ այդտեղ չապրեի ես` կրկին գրողս, թեեւ ոչ քաջարի, բայցեւ խոստումնալի: Կարծում էի, որ ժողովուրդն էն վատ իմաստը, որ դրել է տնփեսության մեջ, նախնյաց հետամնացության արդյունք է: Քաղաքակրթության բունն էդ օջախում ես պիտի դնեի: Սակայն իմ լավատեսությունը հօդս ցնդեց մորս առաջին իսկ այցելությունից հետո: Մայրս, որ չաղ կին էր, հուփուկուչ գալով՝ հազիվ էր տեղավորվել դատարկ բազմոցի եզրին: Եվ որքան էլ ջանում էր քիչ տեղ զբաղեցնել, նույնքան անգամ նրան թվում էր, թե իր գրաված տեղն ավելին է, քան պետք է: Էդ օրվանից ես ձգտեցի իմ տունուտեղն ունենալ: Ճիշտ է, քաղաքի հարավային ծայրամասում ընդհանուր հարմարություններով մի միջանկյալ տուն ունեցանք, որն իր կենցաղային պայմաններով դժվար է լիարժեք բնակարան համարել, բայց այն էլ կնոջս ծնողների մահից հետո վաճառեցինք ու կրկին տեղափոխվեցինք քաղաքի կենտրոն, թվում է, թե իմ համար նոր կարգավիճակով: Դա միայն թվում էր… Ամեն մի պարապ առիթով կինս պայթում էր.
— Էս տունն իմն է, էս տեղն իմն է, էս կահույքն էլ է իմը, միջի էղած-չեղածն էլ…
Գերմանական կահույքի միջին արծաթե սպասք կար, սպասքի միջին՝ բյուրեղապակյա բաժակներ, երկարավիզ սկուտեղներ, հախճապակյա անոթներ… Ամեն անգամ ապակիները զնգացնելով՝ գնում-գալիս էր ու սպառնում էդ տունուտեղից իմ քոքը կտրել: Եվ ոչինչ, որ տան ապրուստը ես էի վաստակում, որ իր կենցաղային, առողջական հարցերն ու երեխաների կրթական խնդիրները ես էի լուծում, որ առանց ինձ այդ տունը ցամաք ավազան էր չորս պատերի մեջ… Ես տնփեսա էի, վատ ամուսին ու վատ հայր եւ շան փեսա: Գրեթե ամեն Աստծո օր ինձ հարց էր տալիս.
— Էս ո՞ւմ տունն ա:
— Քո:
— Քո ճաշն ո՞վ ա եփում:
— Դու:
— Քո շորերն ո՞վ ա լվանում:
— Դու:
— Քեզ ո՞վ քաղաք բերեց:
— Դու:
— Բա քո ուզածն ի՞նչ ա…
— Դու, դու, դու, բա էս կյանքում ինձ չի հասնո՞ւմ մի տնից-բանից էլ ես ունենամ:
— Չես էլ ունենա:
— Ի՞նչ:
— Տղամարդն ի՞նչ ա ունենում:
— Ես չունե՞մ…
— Չէ:
— Դե, էս գիշեր կտենաս:
— Չես ստանա:
— Տոմսն առած ա:
— Քո տոմսը ժամկետանց ա:
— Ամեն խոսքի ասում ես` էս տունն իմն ա, իմն ա… Էդ էլ հո տո՞ւն չի…
— Հա, հորանցդ տունն ա,- հեգնեց:
— Հորանցս տունն եմ ուզում…
— էթենց էլ ուզվոր կմնաս,- ասաց ու թույլ ոտքը քարշ տալով` դուռը երեսիս շրխկացրեց:
Ուզվոր չէի, բա ի՞նչ էի… Ազատ Հայաստանի անկախության բեռը ծանր էր նստել վրաս: Մանկավարժությունը թողել էի ու դարձել Վերնիսաժում սովորական չարչի: Մատնիք էի ծախում, ուլունք, մարջան, ապարանջան, ու մերս էլ չկար, որ ասեր` վախ, Լովիկ ջան… Ում գլխին կրիշ կար, իր ճարը գտել էր: Իսկ իմ բաց գլխին մի օր անձրեւ էր գալիս, մի օր՝ կարկուտ, մի օր էլ՝ թիփի ու ձյուն: Օր էր լինում՝ ցրտից փետանում էի ու դառնում Կարաբալայի նման քարե արձան` ձեռքս արծաթի վրա, աչքս` ուրիշի գրպանին: Դրան հաջորդող մի գիշեր էլ վերկացա միզելու անզուսպ ցանկությամբ: Հազիվ հասցրի հասնեմ զուգարան: Միզում էի: Մեկ էլ տեսնեմ՝ դեղին շիթի փոխարեն կարմիր է գալիս, հետն էլ պուճուրիկ որդերի նման լերդ-լերդ գնդիկներով: Վերադարձա մահճակալիս: Տասը րոպե անց նորից էի միզել ուզում: Էլի կարմիր շիթով ու նույն լերդացած մանրէներով: Այդպես շարունակ, ողջ գիշեր, տասը րոպեն մեկ… Կարծում էի վերջ` էս ա, ուր որ է ինձ կմիզեմ` պրծնեմ… Առավոտյան, վախվորած, կնոջս պատմեցի եղելությունը: Կինս, թե` անհապաղ պիտի դիմել բժշկի: Ես, թե` ոչ մի դեպքում: Նա թե` առանց խոսքի: Ես` կատաղի առարկությամբ: Նա՝ մեղմ աղաչանքով: Մտքովս անգամ չէր անցնում բժշկի գնալ, մանավանդ, որ արյունն արդեն կտրվել էր: Մեկ էլ, ի զարմանս ինձ, կինս ծնկի իջավ ոտքերիս մոտ, իմ առջեւ… Էլ ճար չունեի, պիտի գնայի: Դա շուրջ տասնհինգ տարի առաջ էր: Հիմա էլ զարմանքով եմ հիշում կնոջս անկումը: Այդպես էլ չհասկացա` ինչո՞ւ էր տագնապած` ի՞մ համար, թե՞ իրենց… Կարող է եւ ինձ համար, բայց որ մեր ընտանիքում խտրականություն կար` ակնհայտ էր: Հատկապես դա երեւան էր գալիս ճաշի սեղանին: Մի օր հաջողացրի շերեփը ձեռքս գցել: Սակրավորի նման, զգույշ, պտտում էի բորշչով լի կաթսայի հատակին: Ճիշտ պահին վրա հասավ:
— Էդտեղ մի մեծ կտոր միս կա,- ասաց,- Վահագին կթողնես:
-Խի՞,- զարմացա, իբր թե առաջին անգամ էի նման բան լսում:
— Դու եղածով էլ կբավարարվես,- ասաց:
— Մինչեւ մեր ամուսնությունը,- տրտնջացի,- մերս ասում էր՝ մեծ կտորը հորդ ա, հիմա էլ դու ասում ես` էրեխունը… Բա իմ հերթը ե՞րբ ա գալու…
— Էս աշխարհում,- ասաց,- դու հերթ չունես:
Վհատ ու հուսահատ՝ ձեռքս զարկեցի սեղանին:
-Էսքան շինեցի, շինեցի,- ասի,- էլի մարդ չդառար…
Շերեփը ձեռքիցս խլեց: Ես ետ-ետ էի գնում` նա շերեփը ծոր տալով, չոմբախի նման բարձրացրել` ուզում էր գլխիս վրա բերի:
— Տո էշ,- բազուկի նման կարմրատակած վրա էր տալիս,- գնա, գնա սովորի, թե ոնց են անում…
-Էս ա քառասուն տարի ա` տախտակների վրա սովորում եմ…,- ասի:
Էս զրույցը լսողը կկարծի, թե մեր բաժանումը մազից է կախված: Մազ չէ, հածանավի շղթա է, որ խարսխում է մեզ: Էդ խարիսխը ես էի ու իմ անտրտունջ ստրկությունը, առանց որի չէի պատկերացնում կյանքի գոյությունը: Քանզի ես չէի պատկերացնում ընտանիքն առանց կնոջ: Իսկ նրա համար անհանգստանալու պատճառ ես ունեի: Տիկինս տառապում էր մի հիվանդությամբ, որը խիստ սահմանափակում էր տեղաշարժվելու հնարավորությունը: Գրեթե անդամալույծ էր: Շուրջ տասնհինգ տարի նա չգիտեր, թե փողոցն ինչ է, բացօթյա կյանքն ինչ է, պատերից բռնված՝ հազիվհազ սենյակից սենյակ էր անցնում: Նրա տրամադրության հաճախակի փոփոխություններն ու բնավորության կատաղի բռնկումները ես հիմնականում բացատրում եմ խորացող հիվանդությամբ: Ամեն մի բոցկլտման` ներողամիտ ժպտում էի… Ի՞նչ անեի շարիկները թափած կնոջը: Իսկ ընկերներս, որոնք դժգոհում էին իրենց կանանց գլխուղեղի թեկուզեւ մեկ շարիկի բացակայությունից, ես բարեհոգաբար մխիթարում էի:
Ասում էի. բա ես ի՞նչ անեմ, որ իմ կնոջ գլխուղեղի շարիկներն ամբողջական «պաչեմնիկով» են թափված: Նրա առողջականի ամեն մի վատթարացում սոսկալի ծանր էի տանում: Ուռի պես դողում էի, Աստված, Աստված կանչում… Վախից պռունկս պատռվում էր: Աստված ոչ աներ մի բան պատահեր: Դե, ո՞վ կուզենար իր էրեխանց վիզը ծուռ տեսնել: Անցած գիշեր կինս երազիս մեջ քնած էր: Ոտնաձայներ էին գալիս, խուճապահար քայլեր, ընկնող ու կոտրվող առարկաների աղմուկ… Դուռը շրխկոցով բացվեց, եւ տղաս իրեն գցեց մոր մահճակալին: Ուսերն ուժգին ցնցվում էին:
— Կարինե, Կարինե…,- վեր թռա…
Շարունակությունն՝ այստեղ
‘