‘
Քաղաքական և քաղաքացիական ձևաչափերի, հասարակական համախմբման, միության և համագործակցության տարբերությունների մասին իրավաբան, բնապահպան, ՀԱԿ համակիր Արթուր Գրիգորյանի հետ զրուցեց Ռիմա Գրիգորյանը
—Արթուր, ի՞նչ հանրային պրոցեսներ են հիմա ընթանում, և ի՞նչ միտումներ ունեն դրանք:
Իմ կարծիքով՝ հիմա տեղի ունեցող հանրային գործընթացները կարևոր են նրանով, որ մարդիկ հասունացել են և հասկացել, որ քաղաքացիական-քաղաքական տարանջատումը արհեստական է, և երբ դրանք առանձին-առանձին և՛ իրար դեմ են պայքարում, և՛փորձում են ինչ-որ խնդիր լուծել, ո՛չ կարողանում են էդ խնդիրը լուծել, ո՛չ կարողանում են փոխել խնդրի առաջացման պատճառը՝ համակարգը:
Հիմա ոնց որ թե հասունացել է էն պահը, որ քաղաքական կուսակցությունների մեջ չընդգրկված հանրային սեկտորը և քաղաքական կուսակցությունների երիտասարդական հատվածը սկսում են հասկանալ, որ իրենք պետք է առարկայական, արդյունքի վրա հիմնված գործողություններ կատարեն: 
Հիմա հանրային պրոցեսում էնպիսի գործընթաց է, որ առողջ տարրերը (ըստ իս՝կան նաև այլ տարրեր, քանի որ իշխանությունը ամեն տեղ փորձում է վերահոսկողական ֆունկցիա կատարել` ներարկելով սեփական արտադրության «ակտիվիստների») սկսել են հասկանալ, որ պետք է համագործակցել՝անկախ գաղափարական տարբերություններից: Պետք է դնել օրակարգային հարցեր և համախմբվել այդ օրակարգի շուրջ. ոչ թե միավորվել, այլ համախմբվել և համագործակցել: Եթե միավորվում ես՝ ունենալով սկզբունքային, գաղափարական տարբերություններ, հետո հեշտ է ջարդվել, մասնատվել, իսկ եթե ի սկզբանե հարցը էնպես ես դնում, որ մենք չենք միավորվում, մենք տարբեր ենք՝ տարբեր հարցերի շուրջ, բայց նշված թեմաների շուրջ համախմբվում ենք, և ամեն մեկս մեր ռեսուրսն ենք ներդնում ընդհանուր հարցը լուծելու համար, էդտեղ դու շատ ավելի առարկայական արդյունք կարող ես ակնկալել: Հիմա այս գործընթացն է ծավալվում:
—Ի՞նչ նկատի ունես՝արդյունք ասելով. ի՞նչը պիտի լինի այս գործընթացների արդյունքը:
Արդյունքը կարող է լինել միայն համակարգի փոփոխությունը, որովհետև այն բոլոր հարցերը, որոնք վեր են հանվում՝ կարևոր նշանակություն ունենալով հանրության, պետության զարգացման համար, դրանց բոլորի խոչընդոտը համակարգն է: Համակարգը այսօր մի պատ է, պատ, որի հետ դու չես կարող հարց լուծել: Տարբեր քաղաքացիական պայքարների օրինակները՝ սկսած Մաշտոցի պուրակից, ցույց են տալիս, որ կարող ես մի փոքր խնդիր լուծել, որը, սակայն, իր էությամբ այնքան աննշան է, որ փոփոխությունների չի հանգեցնում և կենսական խնդիրների ֆոնին ի վերջո դառնում է ինքնանպատակ: Այդ նույն հանրային պուրակները համատարած ոչնչացվում են, Մաշտոցի պուրակը փրկելով՝ այդ խնդիրը չլուծվեց:
—Ասացիր, որ տարբեր դաշտերում գտնվող երիտասարդները սկսել են գիտակցել համագործակցության անհրաժեշտությունը: Կարծես արդեն քայլեր են արվում այդ ուղղությամբ: Դու ավելի կոնկրետ ինչպե՞ս ես պատկերացնում համագործակցության ընթացքը:
-Ես պատկերացնում եմ քայլ առ քայլ: Որպես առաջին քայլ՝ պետք է մշակել համագործակցության ձևաչափ: 
Պիտի լինի փաստաթուղթ, որում ներկայացված կլինեն համագործակցության ձևերը, սկզբունքները: Հենց էդտեղ պետք է նշվի, որ մենք չենք միավորվում, մենք տարբեր ենք մեր գաղափարական հայացքներով, մենք համագործակցում ենք նշված հարցերի շուրջ: Եվ երկրորդ քայլը պետք է լինի այդ բոլորի համար ընդունելի օրակարգի մշակումը: Այսինքն՝ պիտի լինի բովանդակություն, թե որոնք են օրակարգային թեմաները՝գերազանցապես սոցիալական դաշտում գտնվող: Սա համագործակցության մի ֆորմատ է, որի շուրջ, այսպես ասած՝ իրար չսիրող միավորները կարող են համախմբվել և համագործակցել՝ ընդունված օրակարգային հարցերը միասին լուծելու նպատակով:
—Ինչպե՞ս պիտի որոշվեն օրակարգային հարցերը:
Օրակարգային հարցերը պիտի ձևակերպվեն կոնսենսուսով՝ ուրիշ տարբերակ չկա: Այսինքն՝ պիտի դրվեն այնպիսի հարցեր, որոնք բոլորի համար ընդունելի են: Եթե մի հարց առաջացնում է տարակարծություն, դա պիտի դրվի մի կողմ. յուրաքանչյուր միավոր իր շրջանակներում կարող է զբաղվել այդ հարցով, բայց ոչ այս ֆորմատի մեջ: Դրա համար, կարծում եմ՝ կան մի քանի հարցեր, որոնք չեն առաջացնում տարակարծություններ: Դրանք են՝ կուտակային կենսաթոշակի հետ կապված հարցը, տրանսպորտի գնի գալիք բարձրացման հարցը, գազի, էլեկտրաէներգիայի գնի բարձրացման հետ կապված ամբողջ գործընթացը: Ես նաև չորրորդը առաջարկեցի՝ օրենքի ուժով բոլորիս պատկանող բնական պաշարներից ստացվող եկամուտների արդարացի բաշխման հարցը, քանի որ այդ եկամուտները գնում են մի քանի թափթփուկի գրպան և կազմում են աստղաբաշխական թվեր՝ Հայաստանի արտահանման ծավալների կեսից ավելին:
Հիմա մնում է, որ ձևավորվի նախաձեռնող խումբ, որը կարծես թե կա, և ձևակերպվի, մշակվի փաստաթուղթ, որը հետո կդրվի մամուլում, որպեսզի անհատները, քաղաքացիական խմբերը, կուսակցությունների երիտասարդական թևերը հասկանան՝ ուզու՞մ են միանալ դրան, թե՞ ոչ: Եվ հետո արդեն հարցի բովանդակային կողմն է. եթե ինքը միանում է, պիտի որոշի՝ինչի շուրջ է միանում: Դրան կհաջորդի աշխատանքի բաշխում: Ընթացքում թեմաները կարող են ավելանալ. ինչ-որ խումբ էլ կարող է միանալ և առաջարկել օրակարգում դնել ևս մեկ հարց:
—Արթու՛ր, դու նշեցիր, որ մեկ հարց կարող է լուծվել, սակայն դրա նման բազմաթիվ հարցեր այդպես էլ չեն լուծվում: Ի՞նչ է պետք անել, որպեսզի հարցերը համակարգային լուծում ստանան:
Այս հանրային գործընթացը չպիտի լինի որևէ խնդիր ինքնանպատակ լուծելուն ուղղված, այսինքն՝չասենք՝այս հարցը լուծենք, և վերջ, քանի որ այդ հարցը առաջացել է այն պատճառով, որ կա մի համակարգ, որը էսպիսի հարցեր է առաջացնում, և այդ հարցերը անընդհատ լինելու են: Որևէ հարցի լուծումը պետք է բերի համակարգային փոփոխությունների, որպեսզի էդպիսի հարցեր այլևս չլինեն, և մենք հազար հարցի վրա չմասնատվենք, բզկտվենք, փորձենք լուծել ու ոչնչի չհասնենք՝ ընդամենը փոշիացնելով էներգիա ու ռեսուրսներ: 
Պետք է դրվի պատասխանատվության ինստիտուտի կայացման հարցը, որը նաև Մաշտոցի պուրակի գործընթացում կար, բայց ձախողվեց: Ընդ որում, պետք է պատասխանատվության ենթարկվի նա, ում պատճառով այս ամենը առաջացել է: Պարզ է, որ խոսքը մանր-մունր չինովնիկների մասին չէ, որովհետև նրանք ընդամենը կատարող են, ոչ թե հարց լուծող, իսկ հարց լուծողները ամենավերևներում են: Հարցը դրվում է այսպես.ինչու՞ է այս խնդիրն առաջացել, ո՞վ է պատասխանատու սրա համար, և ի՞նչ է պետք անել, որ էսպիսի հարցեր այլևս չառաջանան: Հենց պրոցեսը դրվեց այս ուղղության վրա, կդառնա իրական սոցիալական, համակարգային փոփոխությունների բերող պրոցես:
-Այդ «վերևները» իրենք իրենց պատասխանատվության կենթարկե՞ն:
Պատասխանատվության ինստիտուտի հարցը դնելու իմաստն այն չէ, որ գործող համակարգի ներսում ինչ-որ մեկը ինչ-որ մեկին պատասխանատվության ենթարկի. պատասխանատվության ինստիտուտը դրվում է որպես գործունեության հիմք: Հիմա եթե Սերժ Սարգսյանն է այս ամեն ինչի հիմքը (իսկ մենք գիտենք, որ իր գլխավորած համակարգն է այս ամեն ինչի պատճառը), ապա պատասխանատվության ինստիտուտը կարող է դրսևորվել ամբողջ կառավարող վերնախավի հրաժարականի պահանջով և հետո նաև այդ մարդկանց պատասխանատվության ենթարկելու օրակարգով: Պատասխանատվության ինստիտուտը չի ենթադրում, որ պետք է այս համակարգից մեկը մյուսին պատասխանատվության ենթարկի:
— Տրանսպորտի ուղեվարձի բարձրացման դեմ պայքարողների մի խումբ նստացույցի միջոցով պահանջում էր կոնկրետ պաշտոնյաների հրաժարական, սակայն նրանք այդպես էլ ո՛չ հրաժարական տվեցին, ոչ էլ հեռացվեցին աշխատանքից: Այդ դեպքում ինչքանո՞վ էր կարևոր այս պահանջը, մանավանդ որ կարծիքներ կան, որ պետք է դրվեր ավելի բարձրաստիճան պաշտոնյաների հրաժարականի կամ հեռացման հարցը:
Շատ կարևորում եմ, որ այդ հարցը դրվեց: Քաղաքացիական զարգացումները բերեցին նրան, որ պարզ դարձավ, որ կարևոր չէ՝ դու դնում ես համակարգի մանր չինովնիկի՞, թե՞ պարագլխի պատասխանատվության հարց: Դա մոնոլիտ համակարգ է: Հիմա եթե սրանց հանեին, տանելու էին՝ մեկ այլ տեղ պաշտոն տային. խոշոր հաշվով բան չէր փոխվելու: 
Շատ հետաքրքիր մի բան տեղի ունեցավ. բոլորը հասկացան, որ կարևոր չէ՝ դու ինչ հարց ես դնում. դու համակարգի փոփոխության հարց պիտի դնես, որովհետև այդ համակարգը քեզ թույլ չի տալու որևէ բան փոխել: Պատ է. այդ պատի հետ չես կարող նստել-խոսել, պայմանավորվել, իրեն պիտի քանդես: Քանի պատը չես քանդել՝ հնարավոր չէ որևէ իրական փոփոխության հանգել, իսկ պատի քանդումը, փլուզումը պիտի լինի այդ համակարգը իր պարագլխով՝ Բաղրամյան 26-ի սուբյեկտով հանդերձ փոխելը: Ու ոնց պտտվում ենք՝ տեսնում ենք, որ արդեն հասունացել է այն պահը, որ տեղի է ունենալու համակարգի ամբողջական փոփոխություն: Հարցի ուրիշ որևէ լուծում չի կարող հանգեցնել իրական սոցիալ-քաղաքական փոփոխությունների:
— Կարո՞ղ ենք ասել, որ հանրային պրոցեսների հենքը պիտի լինի պատի ջարդումը:
Հանրային պրոցեսներում ներգրավված մարդկանցից բոլորը չէ, որ էսպես են հարցը դնում, բայց կամա-ակամա ամբողջ պրոցեսը տանում է դրան: Եթե հիշում եք՝ երկու տարի առաջ Մաշտոցի պուրակում ինչ հարց լինում էր՝ շատերն ասում էին՝մի՛քաղաքականացրեք, բայց հետո հասկացան, որ ամեն ինչն էլ քաղաքական է, այսինքն՝ հասունացում տեղի ունեցավ: Հիմա գուցե էլի կան 16-17 տարեկան անփորձ երեխաներ, որոնց գուցե կրկին փորձեն նույն դիսկուրսի մեջ գցել, բայց իրավիճակն այնքան է հասունացել, որ ինքնին հասկանալի է՝ բոլորս էլ նույն հանրությունն ենք և ունենք նույն մարտահրավերները: Միմյանց օգտագործելու վերաբերյալ վեճերն այս կոնտեքստում դառնում են մանկամտություն. ըստ էության՝ էդպիսի թեմա հիմա չկա:
Բոլորը հասկացել են, որ պետք է համակարգը քանդել, իսկ թե ինչ միջոցներով (այսինքն՝ դու անմիջապես կհայտարարես դրա մասին, թե հարցերը կդնես էնպես, որ տանի այդ համակարգի քանդմանը)՝ դա արդեն սկզբունքային հարց չէ: Այն հարցերը, որ դրված են այսօր, տանում են համակարգի քանդման, որովհետև այդ համակարգը այդ հարցերը չի լուծելու՝ ո՛չ դրա կամքն ունի, ո՛չ ցանկությունը և ոչ էլ ռեսուրսը:
Ինքը փորձելու է, իհարկե, մեղմել, ըստ ճնշման աստիճանի՝ նաև զիջումների գնալ, բայց «մեկ քայլ առաջ» գործելաոճով այլևս ոչ ոքի չես խաբի: Հետայսու հարցերը դրվելու են շատ կոշտ ու հիմնովին: Միևնույն ժամանակ պետք է իրավական և քաղաքական պատասխանատվության ենթարկվեն այն մարդիկ, ովքեր այս ամենի հիմքում են: Պետք է հարցերը ճիշտ ձևակերպել, ու այդ ժամանակ ամեն ինչ իր հունով կգնա: Այլ կերպ ասած՝ դու օրակարգում պետք է մնան միայն այնպիսի կենսական հարցեր, որոնց չլուծելն անհրաժեշտաբար առաջացնի Սերժ Սարգսյանի և նրա գլխավորած համակարգի փոփոխման պահանջ: Դե տեսնենք՝ ոնց է լուծում:
‘